نمایه مقالات فقهی حقوقی
محمد صادق ابراهیمی
نمایه مقالات فقهی حقوقی هنر
هنر هم از زاویه دانش فقه، با چالش‌ها و پرسش‌های زیادی مواجه است و هم از منظر دانش حقوق. در این میان اما نگاشته‌های زیادی دررابطه‌با فقه و حقوق هنر نگاشته نشده است. در سال‌های اخیر اما تلاش شده تا مکتوبات بیشتری دراین‌رابطه تولید شود. در زیر، نمایه مقالات فقهی و حقوقی هنر، از نگاه شما می‌گذرد.
نمایه مقالات فقهی حقوقی
محمد صادق ابراهیمی
نمایه مقالات فقهی حقوقی هنر
هنر هم از زاویه دانش فقه، با چالش‌ها و پرسش‌های زیادی مواجه است و هم از منظر دانش حقوق. در این میان اما نگاشته‌های زیادی دررابطه‌با فقه و حقوق هنر نگاشته نشده است. در سال‌های اخیر اما تلاش شده تا مکتوبات بیشتری دراین‌رابطه تولید شود. در زیر، نمایه مقالات فقهی و حقوقی هنر، از نگاه شما می‌گذرد.
آیت الله سید مجتبی نورمفیدی
فایده هنر این است که نفس اماره را به نفس مطمئنه تبدیل کند
امروزه پرسش‌های عمیقی در حوزه فیلم و سینما به‌عنوان یکی از مصادیق هنر مطرح می‌شود که نیازمند بررسی ویژه است. امروزه سؤالات فقط در این حد نیست که آیا می‌توان چهره زن یا پوشش زن را به‌گونه‌ای که در موازین شرعی منطبق نیست، نشان داد یا نه؟ مثلاً مرد می‌تواند زن را گریم کند و برعکس یا نه؟ سؤالات فراتر از این‌هاست. این چالش‌ها باید در فقه هنر و فلسفه فقه هنر مورد بررسی قرار گیرد.
آیت الله جعفر نجفی بستان
درلزوم انعکاس واقعیات جامعه، باعث تجویز نشان‌دادن زن مسلمان بی‌حجاب نمی‌شود
هرصورت، فقها بر اساس منابع دینی فتوا می‌دهند. حال اگر یک فیلم‌ساز بخواهد خانم بی‌حجابی را شخصیت اول فیلم یا یکی از شخصیت‌های فیلم قرار بدهد، فقیه نمی‌تواند فتوا به جواز چنین کاری بدهد؛ چون نفس این کار اشاعه فحشا است. البته برخی هنرمندان قائل‌اند که باید واقعیت‌های جامعه را همان‌گونه که هست منعکس کنیم؛ ولی از نظر دین اگر انعکاس واقعیت‌های جامعه، منجر به اشاعه فحشا و اعانه بر اثم و سست‌شدن بنیان اخلاقی در میان افراد و خانواده‌ها بشود، جایز نخواهد بود. پس اصل این باور که باید واقعیت‌های جامعه را منعکس کنیم، به طور مطلق قابل‌قبول نیست.
حجت الاسلام سید مهدی نریمانی
نه اصرار بر حلال کردن موضوعات باید داشت و نه بنای بر سخت‌گیری
در مدینه المعاجز، حدیثی داریم که امام حسن علیه‌السلام در زمان حضرت علی علیه‌السلام، به‌عنوان سفیر حکومت اسلامی، به یکی از کشورهای غیراسلامی سفر می‌کنند. پادشاه آن کشور مجسمه‌هایی از انبیای الهی را به حضرت نشان می‌دهند و حضرت از این مجسمه‌ها، تعبیر به اصنام می‌کنند. بعدازاین، در عصر غیبت صغری و توقیعاتی از حضرت صاحب‌الزمان علیه‌السلام صادر می‌شود بحث می‌شود که آیا نگهداری و خریدوفروش مجسمه اشکال دارد؟ حضرت می‌فرمایند اگر اجداد کسی که مجسمه را می‌سازد و می‌فروشد، بت‌پرست بوده‌اند، اشکال دارد و الا خیر. این سیر تحولات است که در جامعه اسلامی اتفاق افتاده است.
حجت الاسلام یاسر امینیان
چند راه‌حل برای اجتهاد نو در حکم موضوعات هنری
اجتهاد در فقه هنر، همانند هر فقه نوپدید دیگری، متوقف بر پیش‌فرض‌هایی است. این پیشفرضها، نه اختصاص به فقه هنر دارد و نه حتی، مخصوص دانش فقه است، بلکه در تمام دانش‌های غیرتجربی موجود است. برای نوآوری در فقه هنر، تغییر در این پیشفرضها می‌تواند راهگشا باشد. حجت‌الاسلام‌والمسلمین یاسر امینیان، استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم، در این زمینه یادداشتی نگاشته است که از نگاه شما می‌گذرد.
آیت الله سید مجتبی نورمفیدی
فایده هنر این است که نفس اماره را به نفس مطمئنه تبدیل کند
امروزه پرسش‌های عمیقی در حوزه فیلم و سینما به‌عنوان یکی از مصادیق هنر مطرح می‌شود که نیازمند بررسی ویژه است. امروزه سؤالات فقط در این حد نیست که آیا می‌توان چهره زن یا پوشش زن را به‌گونه‌ای که در موازین شرعی منطبق نیست، نشان داد یا نه؟ مثلاً مرد می‌تواند زن را گریم کند و برعکس یا نه؟ سؤالات فراتر از این‌هاست. این چالش‌ها باید در فقه هنر و فلسفه فقه هنر مورد بررسی قرار گیرد.
آیت الله جعفر نجفی بستان
درلزوم انعکاس واقعیات جامعه، باعث تجویز نشان‌دادن زن مسلمان بی‌حجاب نمی‌شود
هرصورت، فقها بر اساس منابع دینی فتوا می‌دهند. حال اگر یک فیلم‌ساز بخواهد خانم بی‌حجابی را شخصیت اول فیلم یا یکی از شخصیت‌های فیلم قرار بدهد، فقیه نمی‌تواند فتوا به جواز چنین کاری بدهد؛ چون نفس این کار اشاعه فحشا است. البته برخی هنرمندان قائل‌اند که باید واقعیت‌های جامعه را همان‌گونه که هست منعکس کنیم؛ ولی از نظر دین اگر انعکاس واقعیت‌های جامعه، منجر به اشاعه فحشا و اعانه بر اثم و سست‌شدن بنیان اخلاقی در میان افراد و خانواده‌ها بشود، جایز نخواهد بود. پس اصل این باور که باید واقعیت‌های جامعه را منعکس کنیم، به طور مطلق قابل‌قبول نیست.
حجت الاسلام سید مهدی نریمانی
نه اصرار بر حلال کردن موضوعات باید داشت و نه بنای بر سخت‌گیری
در مدینه المعاجز، حدیثی داریم که امام حسن علیه‌السلام در زمان حضرت علی علیه‌السلام، به‌عنوان سفیر حکومت اسلامی، به یکی از کشورهای غیراسلامی سفر می‌کنند. پادشاه آن کشور مجسمه‌هایی از انبیای الهی را به حضرت نشان می‌دهند و حضرت از این مجسمه‌ها، تعبیر به اصنام می‌کنند. بعدازاین، در عصر غیبت صغری و توقیعاتی از حضرت صاحب‌الزمان علیه‌السلام صادر می‌شود بحث می‌شود که آیا نگهداری و خریدوفروش مجسمه اشکال دارد؟ حضرت می‌فرمایند اگر اجداد کسی که مجسمه را می‌سازد و می‌فروشد، بت‌پرست بوده‌اند، اشکال دارد و الا خیر. این سیر تحولات است که در جامعه اسلامی اتفاق افتاده است.
حجت الاسلام یاسر امینیان
چند راه‌حل برای اجتهاد نو در حکم موضوعات هنری
اجتهاد در فقه هنر، همانند هر فقه نوپدید دیگری، متوقف بر پیش‌فرض‌هایی است. این پیشفرضها، نه اختصاص به فقه هنر دارد و نه حتی، مخصوص دانش فقه است، بلکه در تمام دانش‌های غیرتجربی موجود است. برای نوآوری در فقه هنر، تغییر در این پیشفرضها می‌تواند راهگشا باشد. حجت‌الاسلام‌والمسلمین یاسر امینیان، استاد سطوح عالی حوزه علمیه قم، در این زمینه یادداشتی نگاشته است که از نگاه شما می‌گذرد.
کتابشناسی فقه هنر
هنر یکی از شاخصه‌های مهم و فراگیر جهان مدرن است که دارای ظرفیت‌ها و کارکردهای فراوان در عرصه حیات اجتماعی و سیاسی‌اند. ازآنجاکه در جهان سنّت هنر به شکل امروزی مطرح نبوده لامحاله بررسی‌های فقهی نیز در باره آنها شکل نگرفته است. در جوامع امروزی اما پرداختن به مسائل هنر یک امر اجتناب‌ناپذیر است به همین دلیل پژوهشگران عرصه فقه هنر، آثار متعددی را در باره این موضوع تدوین و منتشر کرده‌اند که گزارش آنها از نگاه شما می‌گذرد.
کتابشناسی فقه رسانه
باتوجه‌به ارتباط جدی میان رسانه و هنر، تفکیک این دو از یکدیگر بسیار دشوار است. اما حتی اگر چنین چیزی ممکن نیز باشد، اما نمی‌توان منکر ارتباط وثیق و تأثیرگذاری این دو در یکدیگر گردید. به همین مناسبت، علاوه بر کتابشناسی فقه هنر، کتابشناسی فقه رسانه نیز از نگاه شما می‌گذرد؛ چرا که به نظر می‌رسد بدون بررسی منابع فقه رسانه، بحث دررابطه‌با فقه هنر، ابتر خواهد ماند.
کتابشناسی فقه هنر
هنر یکی از شاخصه‌های مهم و فراگیر جهان مدرن است که دارای ظرفیت‌ها و کارکردهای فراوان در عرصه حیات اجتماعی و سیاسی‌اند. ازآنجاکه در جهان سنّت هنر به شکل امروزی مطرح نبوده لامحاله بررسی‌های فقهی نیز در باره آنها شکل نگرفته است. در جوامع امروزی اما پرداختن به مسائل هنر یک امر اجتناب‌ناپذیر است به همین دلیل پژوهشگران عرصه فقه هنر، آثار متعددی را در باره این موضوع تدوین و منتشر کرده‌اند که گزارش آنها از نگاه شما می‌گذرد.
کتابشناسی فقه رسانه
باتوجه‌به ارتباط جدی میان رسانه و هنر، تفکیک این دو از یکدیگر بسیار دشوار است. اما حتی اگر چنین چیزی ممکن نیز باشد، اما نمی‌توان منکر ارتباط وثیق و تأثیرگذاری این دو در یکدیگر گردید. به همین مناسبت، علاوه بر کتابشناسی فقه هنر، کتابشناسی فقه رسانه نیز از نگاه شما می‌گذرد؛ چرا که به نظر می‌رسد بدون بررسی منابع فقه رسانه، بحث دررابطه‌با فقه هنر، ابتر خواهد ماند.
مهدی بازرگانی
فقها در مواجه با مسائل جدید، کندی می‌کنند!
اگر در دهه‌های آتی کسانی به طور جد مدعی شوند که تبلیغات یا بازاریابی، هنر است؛ در آن صورت چه معانی اجتماعی‌ای از این رابطه بیرون می‌آید و فقیهان چه بایدها و نبایدهایی در این زمینه دارند؟ آیا اساساً با تشدید سکولار شدن جوامع، اظهارنظر در این موضوعات علیه اصل دین و گرایش مردم به آن ارزیابی می‌شود؟ آیا یک فقه حداکثری در این زمینه‌ها ضروری و پاسخگو است؟! یا اینکه فقه حداقلی و متواضعی برجای آن خواهد نشست. اینها پرسش‌های تأمل‌برانگیزی است که قضاوت درباره آنها به عوامل بسیاری بستگی دارد.
دکتر حمید تلخابی
هم فقها به شرایط اجتماعی توجه ندارند و هم هنرمندان، به فتاوای فقها!
در مسائل فقهی، انطباق و پیوند مفهوم فقهی با مصادیق بیرونی اهمیت اساسی دارد. این مصادیق بیرونی با توجه به زمان و مکان، توجه به نظر کارشناسان و توجه به تاریخ بروز می‌یابد. درست است که مفهوم فقهی، یک امر معرفتی به شمار می‌آید و نسبت به موقعیت اجتماعی که یک امر غیرمعرفتی است محوریت دارد اما لازم است برای صدور حکم، توجه به موقعیت اجتماعی و مصادیق بیرونی جهت پیوند مفاهیم فقهی با مصادیق اجتماعی در نظر گرفته شود. هر چقدر انطباق مفاهیم و مصادیق بیشتر باشد، به همان میزان، صدور حکم برای مردم همدلانه‌تر خواهد بود.
حجت‌الاسلام کاظم حقانی فضل
مبانی جامعه‌شناختی فقه هنر و تأثیر آن در استنباط احکام فقهی
فقه یا دانش استنباط احکام از منابع اولیه آن، دانشی است متن محور. در چنین دانشی تفسیر متن مهم‌ترین مؤلفه شکل‌گیری دانش است. بر اساس آنچه در دانش تفسیر متون آمده است هرگونه تفسیری از متن مبتنی بر پاره‌ای از مبانی است. روشن است که مبانی دانش فقه جدا از مباحث روش استنباط است که در اصول فقه تنقیح می‌شود و نیز جدا از دیگر علوم ابزاری مثل ادبیات و منطق است. مبانی هر دانشی بیرون از آن دانش اثبات یا رد می‌شود. در فقه نیز بر همین اساس فقه‌پژوهان خود را نیازمند دانشی ناظر به مبانی فقه دیده و دانش فلسفه فقه را بنیاد کرده‌اند.
حجت‌الاسلام ابراهیم بازرگانی
فقها در مواجه با مسائل جدید، کندی می‌کنند!
اگر در دهه‌های آتی کسانی به طور جد مدعی شوند که تبلیغات یا بازاریابی، هنر است؛ در آن صورت چه معانی اجتماعی‌ای از این رابطه بیرون می‌آید و فقیهان چه بایدها و نبایدهایی در این زمینه دارند؟ آیا اساساً با تشدید سکولار شدن جوامع، اظهارنظر در این موضوعات علیه اصل دین و گرایش مردم به آن ارزیابی می‌شود؟ آیا یک فقه حداکثری در این زمینه‌ها ضروری و پاسخگو است؟! یا اینکه فقه حداقلی و متواضعی برجای آن خواهد نشست. اینها پرسش‌های تأمل‌برانگیزی است که قضاوت درباره آنها به عوامل بسیاری بستگی دارد.
دکتر حمید تلخابی
هم فقها به شرایط اجتماعی توجه ندارند و هم هنرمندان، به فتاوای فقها!
در مسائل فقهی، انطباق و پیوند مفهوم فقهی با مصادیق بیرونی اهمیت اساسی دارد. این مصادیق بیرونی با توجه به زمان و مکان، توجه به نظر کارشناسان و توجه به تاریخ بروز می‌یابد. درست است که مفهوم فقهی، یک امر معرفتی به شمار می‌آید و نسبت به موقعیت اجتماعی که یک امر غیرمعرفتی است محوریت دارد اما لازم است برای صدور حکم، توجه به موقعیت اجتماعی و مصادیق بیرونی جهت پیوند مفاهیم فقهی با مصادیق اجتماعی در نظر گرفته شود. هر چقدر انطباق مفاهیم و مصادیق بیشتر باشد، به همان میزان، صدور حکم برای مردم همدلانه‌تر خواهد بود.
حجت‌الاسلام کاظم حقانی فضل
مبانی جامعه‌شناختی فقه هنر و تأثیر آن در استنباط احکام فقهی
فقه یا دانش استنباط احکام از منابع اولیه آن، دانشی است متن محور. در چنین دانشی تفسیر متن مهم‌ترین مؤلفه شکل‌گیری دانش است. بر اساس آنچه در دانش تفسیر متون آمده است هرگونه تفسیری از متن مبتنی بر پاره‌ای از مبانی است. روشن است که مبانی دانش فقه جدا از مباحث روش استنباط است که در اصول فقه تنقیح می‌شود و نیز جدا از دیگر علوم ابزاری مثل ادبیات و منطق است. مبانی هر دانشی بیرون از آن دانش اثبات یا رد می‌شود. در فقه نیز بر همین اساس فقه‌پژوهان خود را نیازمند دانشی ناظر به مبانی فقه دیده و دانش فلسفه فقه را بنیاد کرده‌اند.
حجت الاسلام و المسلمین محمدرضا فلاح تفتی
هنر، رسانه، فرهنگ و چشمه توالت مارسل دوشان!
فقه های نوپدید همانطور که از نامشان پیداست سابقه چندانی ندارند. البته ممکن است برخی مسائل آنها قدیمی باشند اما عناوین این ابواب، نوپدید هستند. همین امر موجب شده است که مراد دقیق از این عناوین و تفاوت دقیق آنها با ابواب شبیه روشن نباشد. یکی از این ابواب، «فقه هنر» است. برای فهم دقیق معنای فقه هنر، ابتدا باید تفاوت آن با ابوابی مشابه خود، نظیر «فقه رسانه»، «فقه ارتباطات»، «فقه فضای مجازی» و «فقه فرهنگ» روشن شود. حجت الاسلام دکتر محمدرضا فلاح تفتی، مدیر سابق گروه فقه رسانه اداره کل پژوهشهای اسلامی رسانه و دبیر فعلی گروه «فقه فرهنگ، هنر و رسانه» پژوهشگاه فقه معاصر، در این یادداشت تلاش دارد تا به این مهم بپردازد.
حجت الاسلام و المسلمین احمد علی قانع
هنرپیشگی فقط بازیگری نیست
اگر فقه هنر را بالمعنی الاخص، یعنی به معنای هنرهای نمایشی در نظر گرفتیم؛ مثلاً وقتی می‌گوییم هنرپیشه، ذهن‌ها به سمت بازیگری، اعم از تئاتر و فیلم و سریال و سینما می‌رود؛ در این صورت، بازیگری بایدها و نبایدهایی دارد. حرکات و سکنات بازیگر زن، آرایش‌کردن او، اینکه چه کسی او را آرایش کند، دیالوگ‌هایی که باید بگوید، همه اینها بایدها و نبایدها و حلال‌ها و حرام‌های مخصوص به خود را دارد. مثلاً مردی با زن نامحرم در یک فیلم، کلمات عاشقانه‌ای را مطرح می‌کند. در اینجا، بایدها و نبایدهایی متولد می‌شود. اگر هنر را به معنای خاص یا اخص تعریف کردیم این‌چنین می‌شود.
محمد صادق ابراهیمی
نگرش سیستمی در فقه هنر و رسانه
نگرش سیستمی در نظام‌مند کردن موضوعات فقهی حضور فعال دارد و نظام‌مندی در حقیقت ایجاد یک ساختار منطقی برای تعیین و مشخص کردن جایگاه، اولویت و محل استقرار یک موضوع در میان انواع موضوعات فقهی است که به ارزش‌گذاری و کمّیت گذاری موضوعات فقهی در سطوح و ابعاد و حوزه‌های متفاوت می‌انجامد. ازاین‌رو، نظام‌مندی مسائل و موضوعات فقه هنر و رسانه، موجب شناخت و تشخیص درست و کامل مصادیق و دغدغه‌های فقه هنر و رسانه می‌شود و افق و چشم‌انداز پژوهش فقهی در حرکت کلان هنر و رسانه را روشن می‌کند.
حجت الاسلام و المسلمین محمدرضا فلاح تفتی
هنر، رسانه، فرهنگ و چشمه توالت مارسل دوشان!
فقه های نوپدید همانطور که از نامشان پیداست سابقه چندانی ندارند. البته ممکن است برخی مسائل آنها قدیمی باشند اما عناوین این ابواب، نوپدید هستند. همین امر موجب شده است که مراد دقیق از این عناوین و تفاوت دقیق آنها با ابواب شبیه روشن نباشد. یکی از این ابواب، «فقه هنر» است. برای فهم دقیق معنای فقه هنر، ابتدا باید تفاوت آن با ابوابی مشابه خود، نظیر «فقه رسانه»، «فقه ارتباطات»، «فقه فضای مجازی» و «فقه فرهنگ» روشن شود. حجت الاسلام دکتر محمدرضا فلاح تفتی، مدیر سابق گروه فقه رسانه اداره کل پژوهشهای اسلامی رسانه و دبیر فعلی گروه «فقه فرهنگ، هنر و رسانه» پژوهشگاه فقه معاصر، در این یادداشت تلاش دارد تا به این مهم بپردازد.
حجت الاسلام و المسلمین احمد علی قانع
هنرپیشگی فقط بازیگری نیست
اگر فقه هنر را بالمعنی الاخص، یعنی به معنای هنرهای نمایشی در نظر گرفتیم؛ مثلاً وقتی می‌گوییم هنرپیشه، ذهن‌ها به سمت بازیگری، اعم از تئاتر و فیلم و سریال و سینما می‌رود؛ در این صورت، بازیگری بایدها و نبایدهایی دارد. حرکات و سکنات بازیگر زن، آرایش‌کردن او، اینکه چه کسی او را آرایش کند، دیالوگ‌هایی که باید بگوید، همه اینها بایدها و نبایدها و حلال‌ها و حرام‌های مخصوص به خود را دارد. مثلاً مردی با زن نامحرم در یک فیلم، کلمات عاشقانه‌ای را مطرح می‌کند. در اینجا، بایدها و نبایدهایی متولد می‌شود. اگر هنر را به معنای خاص یا اخص تعریف کردیم این‌چنین می‌شود.
محمد صادق ابراهیمی
نگرش سیستمی در فقه هنر و رسانه
نگرش سیستمی در نظام‌مند کردن موضوعات فقهی حضور فعال دارد و نظام‌مندی در حقیقت ایجاد یک ساختار منطقی برای تعیین و مشخص کردن جایگاه، اولویت و محل استقرار یک موضوع در میان انواع موضوعات فقهی است که به ارزش‌گذاری و کمّیت گذاری موضوعات فقهی در سطوح و ابعاد و حوزه‌های متفاوت می‌انجامد. ازاین‌رو، نظام‌مندی مسائل و موضوعات فقه هنر و رسانه، موجب شناخت و تشخیص درست و کامل مصادیق و دغدغه‌های فقه هنر و رسانه می‌شود و افق و چشم‌انداز پژوهش فقهی در حرکت کلان هنر و رسانه را روشن می‌کند.
حجت الاسلام سلمان ابراهیمی
هنرمندان، فقه را مانع رشد و خلاقیت در هنر می‌دانند!
موسیقی از کارکرد لهو و لعبی در بسیاری از رویکردهای هنری خارج شده است و الآن موسیقی در رسانه‌ها، به‌عنوان یک عنصر بیانی مطرح است؛ یعنی موسیقی فقط تزیین و مشاطه‌گری پیام رسانه‌ای نیست؛ بلکه حامل پیام است و اساساً بخشی از معنا را در فراگرد پیام به عهده دارد. پس این تغییر کارکرد در حوزه موسیقی ایجاد شده است که می‌تواند موضوعات جدید فقهی و ابواب جدید فقهی را ایجاد کند که فقها باید به آن توجه کنند و هنرمندان هم باید این وجهه عنصر بیانی و وجوه دیگر هنر موسیقی را برای فقها باز کنند.
حجت الاسلام حسین ادبی
انگاره‌سازی آثار هنری از منظر فقه
هنر در ذات خود، فرهنگ‌ساز است. انواع قالب‌های هنری اگرچه در تأثیرگذاری خود، دارای شدت و ضعفند، اما در اینکه در ذات خود فرهنگ‌سازند، با یکدیگر مشترکند. میزان اثرگذاری آثار هنری در فرهنگ جامعه، به میزان قابلیت آنها در انگاره‌سازی بستگی دارد. انگاره‌ها در هر جامعه، ضامن بقای ارزش‌ها هستند. برای هدایت یک جامعه به مسیری خاص، بهترین راه، تغییر انگاره‌های ذهنی آنهاست. انگاره‌سازی همانطور که می‌تواند ضامن بقای ارزش‌ها باشد، می‌تواند عامل تخریب ارزش‌ها و جایگزینی ضدارزش‌ها نیز باشد.
حجت الاسلام سلمان ابراهیمی
هنرمندان، فقه را مانع رشد و خلاقیت در هنر می‌دانند!
موسیقی از کارکرد لهو و لعبی در بسیاری از رویکردهای هنری خارج شده است و الآن موسیقی در رسانه‌ها، به‌عنوان یک عنصر بیانی مطرح است؛ یعنی موسیقی فقط تزیین و مشاطه‌گری پیام رسانه‌ای نیست؛ بلکه حامل پیام است و اساساً بخشی از معنا را در فراگرد پیام به عهده دارد. پس این تغییر کارکرد در حوزه موسیقی ایجاد شده است که می‌تواند موضوعات جدید فقهی و ابواب جدید فقهی را ایجاد کند که فقها باید به آن توجه کنند و هنرمندان هم باید این وجهه عنصر بیانی و وجوه دیگر هنر موسیقی را برای فقها باز کنند.
حجت الاسلام حسین ادبی
انگاره‌سازی آثار هنری از منظر فقه
هنر در ذات خود، فرهنگ‌ساز است. انواع قالب‌های هنری اگرچه در تأثیرگذاری خود، دارای شدت و ضعفند، اما در اینکه در ذات خود فرهنگ‌سازند، با یکدیگر مشترکند. میزان اثرگذاری آثار هنری در فرهنگ جامعه، به میزان قابلیت آنها در انگاره‌سازی بستگی دارد. انگاره‌ها در هر جامعه، ضامن بقای ارزش‌ها هستند. برای هدایت یک جامعه به مسیری خاص، بهترین راه، تغییر انگاره‌های ذهنی آنهاست. انگاره‌سازی همانطور که می‌تواند ضامن بقای ارزش‌ها باشد، می‌تواند عامل تخریب ارزش‌ها و جایگزینی ضدارزش‌ها نیز باشد.
حجت‌الاسلام و المسلمین محمدصادق لیراوی
برخی از احکام هنری فقها، اصلاً موضوع خارجی ندارند!
اگر خود فقیه هم آشنایی اندکی با مباحث هنری داشته باشد قطعاً در تشخیص موضوعات به او کمک خواهد کرد و حداقلش این است که زبان‌فهم گفته‌های آن هنرشناس را خواهد داشت و می‌داند که نقطه بزنگاهی که هنرشناس صحبت می‌کند چیست و مطلب و موضوع را کاملاً درک خواهد کرد؛ لذا آشنایی فقیه به موضوعات هنری، به بحث موضوع‌شناسی و در نهایت به صدور احکام کمک خواهد کرد.
مصطفی قناعتگر
جایگاه مقاصد شریعت در حل مسائل فقه هنر
وقتی سخن از مقاصد شریعت به میان می‌آید، گذر از موضوعات «زمکانی» و پشتیبانی از سویه‌های غیر زمکانی حکم شرعی انتظار می‌رود. سخن از تغییر حکم نیست؛ سخن از جای‌گذاری حکم در همان موضوعی است که باید باشد است. احکام بر موضوعات بار می‌شوند و موضوعات در گذر زمان دچار دگرگونیِ قابل رصد هستند . مقصد حکم شرعی اما ثابت است و همین مقصد ثابت (در صورت احراز) است که طرحی نو در می‌اندازد.
حجت‌الاسلام و المسلمین محمد عشایری
مطالعات بینارشته ای را نه درک می‌کنیم و نه از آنها استفاده می‌کنیم!
حوزه مثل یک سرزمین است که نیاز به آمایش دارد. باید به‌صورت یک فرایند نظام‌مند، با پایش و شناخت مستمر نیروهای حوزوی، بدانید که چه ثروتی دارید و با چه برنامه‌ای می‌شود این ثروت را پردازش کرد و در مؤثرترین و کارآمدترین حالت برای تولید محصول قرار داد. اگر این آمایش دقیق انجام شود، آن محصولی هم که با این ثروت تولید می‌شود، محصول پرمشتری خواهد بود و چالش کاربر فتوا وجود نخواهد داشت. به نظر من، این آمایش سرزمینی، روی سرزمینی به نام حوزه علمیه و سرمایه‌های آن انجام نشده و نمی‌شود و قرار هم نیست که انجام شود.
حجت‌الاسلام و المسلمین محمدصادق لیراوی
برخی از احکام هنری فقها، اصلاً موضوع خارجی ندارند!
اگر خود فقیه هم آشنایی اندکی با مباحث هنری داشته باشد قطعاً در تشخیص موضوعات به او کمک خواهد کرد و حداقلش این است که زبان‌فهم گفته‌های آن هنرشناس را خواهد داشت و می‌داند که نقطه بزنگاهی که هنرشناس صحبت می‌کند چیست و مطلب و موضوع را کاملاً درک خواهد کرد؛ لذا آشنایی فقیه به موضوعات هنری، به بحث موضوع‌شناسی و در نهایت به صدور احکام کمک خواهد کرد.
مصطفی قناعتگر
جایگاه مقاصد شریعت در حل مسائل فقه هنر
وقتی سخن از مقاصد شریعت به میان می‌آید، گذر از موضوعات «زمکانی» و پشتیبانی از سویه‌های غیر زمکانی حکم شرعی انتظار می‌رود. سخن از تغییر حکم نیست؛ سخن از جای‌گذاری حکم در همان موضوعی است که باید باشد است. احکام بر موضوعات بار می‌شوند و موضوعات در گذر زمان دچار دگرگونیِ قابل رصد هستند . مقصد حکم شرعی اما ثابت است و همین مقصد ثابت (در صورت احراز) است که طرحی نو در می‌اندازد.
حجت‌الاسلام و المسلمین محمد عشایری
مطالعات بینارشته ای را نه درک می‌کنیم و نه از آنها استفاده می‌کنیم!
حوزه مثل یک سرزمین است که نیاز به آمایش دارد. باید به‌صورت یک فرایند نظام‌مند، با پایش و شناخت مستمر نیروهای حوزوی، بدانید که چه ثروتی دارید و با چه برنامه‌ای می‌شود این ثروت را پردازش کرد و در مؤثرترین و کارآمدترین حالت برای تولید محصول قرار داد. اگر این آمایش دقیق انجام شود، آن محصولی هم که با این ثروت تولید می‌شود، محصول پرمشتری خواهد بود و چالش کاربر فتوا وجود نخواهد داشت. به نظر من، این آمایش سرزمینی، روی سرزمینی به نام حوزه علمیه و سرمایه‌های آن انجام نشده و نمی‌شود و قرار هم نیست که انجام شود.
حجت‌الاسلام و المسلمین محمد صادق علم الهدی
بسیاری از عناوین مذکور در نصوص شرعی، قابل‌انطباق بر هنر امروز نیست
از هنر معماری هم اثر روشنی در بین جامعه عرب معاصر نصوص شرعی دیده نمی‌شود. بنای مشهور و معروف آنها کعبه بود که از حیث معماری در اوج سادگی بود و فاقد هرگونه ویژگی هنری. طبیعی بود که در صدر اسلام نیز، با این ذهنیت که دنیا محلّ گذر است و اهمیت چندانی ندارد، هنرهای تزیینی که برچسب دنیوی و اهتمام به دنیا می‌خورد، بیشتر به حاشیه رفت، مضاف بر آنکه برخی از عرصه‌های مرتبط به هنر نیز با ردع و نهی شریعت مواجه بود.
دکتر احسان پورنعمان
آیت‌الله سبحانی گفتند: اگر درس طلبگی را کنار بگذاری و خوشنویسی را ادامه دهی، نزد خدا حجت داری!
حدود هجده سال قبل به همراه دوستی که ایشان هم مثل خودم خوشنویس بودند، خدمت آیت‌الله سبحانی رسیدیم. من خدمت ایشان عرض کردم که من چند سالی است که طلبه شده‌ام و دغدغه‌ام این است که آیا باید خوشنویسی را کنار بگذارم و فقط به درس و بحثم برسم؟ یا اینکه در کنار درس، خوشنویسی هم انجام دهم؟ ایشان فرمودند: «اگر در این زمینه استعداد دارید حتی اگر درس را به‌طورکلی کنار بگذارید و به خوشنویسی بپردازید در روز قیامت در مقابل خدای متعال حجت دارید. چون شما نمی‌دانید خوشنویسی چقدر در وجود مردم تأثیر دارد.»
حجت‌الاسلام و المسلمین مصطفی دُرّی
بی‌اعتنایی؟ انکار؟ یا شام مشترک پیش از دربی؟!
برخی برای حل این چالش، توصیه به برگزاری جلسات دوستانه و مشترک میان این دو قشر می‌کنند و برخی دیگر نیز بهترین راه را انکار این چالش می‌انگارند. به نظر می‌رسد هم انکار این چالش، به‌صورت کلی، امری نادرست است و هم برگزاری جلسات دوستانه و مشترک، فایده‌ای بیش از شام‌های مشترک بازیکنان دو تیم پایتخت پیش از برگزاری شهرآورد ندارد؛ شام دوستانه‌ای که حاضرانش، فردا و در زمین مسابقه، آن را به فراموشی سپرده و از خجالت تیم مقابل و خانواده‌شان در می‌آمدند.
حجت‌الاسلام و المسلمین محمد صادق علم الهدی
بسیاری از عناوین مذکور در نصوص شرعی، قابل‌انطباق بر هنر امروز نیست
از هنر معماری هم اثر روشنی در بین جامعه عرب معاصر نصوص شرعی دیده نمی‌شود. بنای مشهور و معروف آنها کعبه بود که از حیث معماری در اوج سادگی بود و فاقد هرگونه ویژگی هنری. طبیعی بود که در صدر اسلام نیز، با این ذهنیت که دنیا محلّ گذر است و اهمیت چندانی ندارد، هنرهای تزیینی که برچسب دنیوی و اهتمام به دنیا می‌خورد، بیشتر به حاشیه رفت، مضاف بر آنکه برخی از عرصه‌های مرتبط به هنر نیز با ردع و نهی شریعت مواجه بود.
دکتر احسان پورنعمان
آیت‌الله سبحانی گفتند: اگر درس طلبگی را کنار بگذاری و خوشنویسی را ادامه دهی، نزد خدا حجت داری!
حدود هجده سال قبل به همراه دوستی که ایشان هم مثل خودم خوشنویس بودند، خدمت آیت‌الله سبحانی رسیدیم. من خدمت ایشان عرض کردم که من چند سالی است که طلبه شده‌ام و دغدغه‌ام این است که آیا باید خوشنویسی را کنار بگذارم و فقط به درس و بحثم برسم؟ یا اینکه در کنار درس، خوشنویسی هم انجام دهم؟ ایشان فرمودند: «اگر در این زمینه استعداد دارید حتی اگر درس را به‌طورکلی کنار بگذارید و به خوشنویسی بپردازید در روز قیامت در مقابل خدای متعال حجت دارید. چون شما نمی‌دانید خوشنویسی چقدر در وجود مردم تأثیر دارد.»
حجت‌الاسلام و المسلمین مصطفی دُرّی
بی‌اعتنایی؟ انکار؟ یا شام مشترک پیش از دربی؟!
برخی برای حل این چالش، توصیه به برگزاری جلسات دوستانه و مشترک میان این دو قشر می‌کنند و برخی دیگر نیز بهترین راه را انکار این چالش می‌انگارند. به نظر می‌رسد هم انکار این چالش، به‌صورت کلی، امری نادرست است و هم برگزاری جلسات دوستانه و مشترک، فایده‌ای بیش از شام‌های مشترک بازیکنان دو تیم پایتخت پیش از برگزاری شهرآورد ندارد؛ شام دوستانه‌ای که حاضرانش، فردا و در زمین مسابقه، آن را به فراموشی سپرده و از خجالت تیم مقابل و خانواده‌شان در می‌آمدند.
حجت‌الاسلام و المسلمین سیف الله صرامی
با اصول عملیه هم می‌شود امور دنیای مردم را به‌صورت کارآمد حل کرد
هر اصل عملی، مجرایی دارد که اگر آن مجرا تمام باشد، کسی نمی‌تواند آن را جاری نکند و باید طبق آن اصل عملی، عمل کند. مثلاً اگر در جایی، حالت سابقه ملحوظه وجود داشت، باید بر طبق استصحاب عمل کند و اگر جایی شک بدوی بود، باید به برائت عمل نماید؛ بنابراین اصلاً دست ما نیست که به اصول عملیه تمسک کنیم یا نکنیم و ازاین‌حیث تفاوتی میان فقه هنر و غیر هنر وجود ندارد.
مهدی بازرگانی
بدبینی تاریخی فقها به هنر را خود ایشان باید حل کنند!
برای حل مسئله بدبینی تاریخی فقیهان، آن‌طور که شما به‌درستی اشاره کردید، خودشان باید چاره‌ای بیندیشند. فقیهان، خود، چاره‌گر مشکلات ریزودرشت همه بوده‌اند و ما نمی‌توانیم راه را نشانشان دهیم؛ اما از دید اجتماعی، پاسخ من این است که علاوه بر ضرورت آشنایی فقیهان با هنر اجتماعی و انتقادی (راهکار فعلاً موجود)، دگرگونی بلندمدت را «تغییر نسلی» رقم می‌زند. نسل جدید فقیهان، با تحولات اجتماعی دوره جدید آشنایی بیشتری دارند و امکان تغییرات و تنظیمات جدید را خواهند داشت. به نظرم، نسل جدید فقیهان، این ضرورت‌ها را خواهند فهمید.
حسن اجرایی
فقه هنر فردا، فقه گزاره‌گرا یا نتیجه‌گرا؟
رویکرد عمومی در مسائل فقهی، غالباً رویکرد «پاسخ به پرسش» است؛ یعنی ابتدا باید پرسشی به وجود آید تا به دنبال پاسخ به آن باشیم. این رویکرد البته در بسیاری از دانش‌های اسلامی و انسانی دیگر نیز وجود دارد. در سال‌های اخیر اما با ایجاد دانش «آینده‌پژوهی»، امکان تغییر این رویکرد انفعالی به رویکرد فعال در قبال پرسش‌ها و مسائل به وجود آمده است. فقه هنر نیز از این قاعده مستثنا نیست، لذا با آینده‌پژوهی دررابطه‌با آن، می‌توان مسائل سال‌های آینده را حدس زد و از همین الآن، برای پاسخ به آنها، به چاره‌جویی پرداخت. حسن اجرایی، پژوهشگر پژوهشگاه فقه معاصر، در این یادداشت اختصاصی، سعی دارد تا آینده فقه هنر را واکاوی کند.
حجت‌الاسلام و المسلمین صیف الله صرامی
با اصول عملیه هم می‌شود امور دنیای مردم را به‌صورت کارآمد حل کرد
هر اصل عملی، مجرایی دارد که اگر آن مجرا تمام باشد، کسی نمی‌تواند آن را جاری نکند و باید طبق آن اصل عملی، عمل کند. مثلاً اگر در جایی، حالت سابقه ملحوظه وجود داشت، باید بر طبق استصحاب عمل کند و اگر جایی شک بدوی بود، باید به برائت عمل نماید؛ بنابراین اصلاً دست ما نیست که به اصول عملیه تمسک کنیم یا نکنیم و ازاین‌حیث تفاوتی میان فقه هنر و غیر هنر وجود ندارد.
حجت‌الاسلام ابراهیم بازرگانی
بدبینی تاریخی فقها به هنر را خود ایشان باید حل کنند!
برای حل مسئله بدبینی تاریخی فقیهان، آن‌طور که شما به‌درستی اشاره کردید، خودشان باید چاره‌ای بیندیشند. فقیهان، خود، چاره‌گر مشکلات ریزودرشت همه بوده‌اند و ما نمی‌توانیم راه را نشانشان دهیم؛ اما از دید اجتماعی، پاسخ من این است که علاوه بر ضرورت آشنایی فقیهان با هنر اجتماعی و انتقادی (راهکار فعلاً موجود)، دگرگونی بلندمدت را «تغییر نسلی» رقم می‌زند. نسل جدید فقیهان، با تحولات اجتماعی دوره جدید آشنایی بیشتری دارند و امکان تغییرات و تنظیمات جدید را خواهند داشت. به نظرم، نسل جدید فقیهان، این ضرورت‌ها را خواهند فهمید.
حسن اجرایی
فقه هنر فردا، فقه گزاره‌گرا یا نتیجه‌گرا؟
رویکرد عمومی در مسائل فقهی، غالباً رویکرد «پاسخ به پرسش» است؛ یعنی ابتدا باید پرسشی به وجود آید تا به دنبال پاسخ به آن باشیم. این رویکرد البته در بسیاری از دانش‌های اسلامی و انسانی دیگر نیز وجود دارد. در سال‌های اخیر اما با ایجاد دانش «آینده‌پژوهی»، امکان تغییر این رویکرد انفعالی به رویکرد فعال در قبال پرسش‌ها و مسائل به وجود آمده است. فقه هنر نیز از این قاعده مستثنا نیست، لذا با آینده‌پژوهی دررابطه‌با آن، می‌توان مسائل سال‌های آینده را حدس زد و از همین الآن، برای پاسخ به آنها، به چاره‌جویی پرداخت. حسن اجرایی، پژوهشگر پژوهشگاه فقه معاصر، در این یادداشت اختصاصی، سعی دارد تا آینده فقه هنر را واکاوی کند.
گزارش کتاب همایش اول فقه هنر
مدرسه اسلامی هنر، نهادی برآمده از حوزه علمیه قم است که به طور تخصصی به نسبت «دین و هنر» می‌پردازد. این مدرسه تا کنون سه همایش ملی تحت عنوان «فقه هنر» با همکاری دیگر نهادهای دینی با دبیریِ علمی آیت‌الله علیدوست، برگزار کرده است. نوشته پیش‌رو گزارش مجموعه مقالات «نخستین همایش فقه هنر» است که دی‌ماه ۱۳۹۳ در شهر قم برگزار گردید. حاصل این همایش، در کتابی تحت همین عنوان، سال ۱۳۹۴ از سوی مدرسه اسلامی هنر در ۷۴۴ صفحه رقعی، به چاپ رسیده است.
گزارش کتاب همایش دوم فقه هنر
مدرسه اسلامی هنر، یک نهاد برآمده از حوزه علمیه قم است که به طور تخصصی به نسبت «دین و هنر» می‌پردازد. این مدرسه تا کنون سه همایش ملی تحت عنوان «فقه هنر» را با همکاری دیگر مراکز فقهی و با دبیریِ علمی آیت‌الله علیدوست، برگزار کرده است. نوشته پیش‌رو گزارش اجمالی مجموعه مقالات دومین همایش فقه هنر است که دی‌ماه ۱۳۹۵ در شهر قم برگزار گردیده و حاصل آن، در کتابی تحت همین عنوان، سال ۱۳۹۶ از سوی مدرسه اسلامی هنر به چاپ رسیده است.
گزارش کتاب همایش سوم فقه هنر
مجموعۀ نمایشیِ «بازی مرکب» با نگاهی شرق به غرب، سعی در توصیف بخشی از انگاره‌هایی دارد که حقوق‌دانان با آن مواجه‌اند؛ ازجمله آنکه به‌نقد نظام سرمایه‌داری می‌پردازد که اتفاق جدیدی محسوب نمی‌شود؛ چراکه پس از استقرار جهانی آن نظام، بسیاری آثار مکتوب و نمایشی نقادانه تولید شده است؛ اما توجه به دو نکته در حوزۀ حقوق عمومی، بر جذابیت موضوع می‌افزاید.
گزارش کتاب همایش اول فقه هنر
مدرسه اسلامی هنر، نهادی برآمده از حوزه علمیه قم است که به طور تخصصی به نسبت «دین و هنر» می‌پردازد. این مدرسه تا کنون سه همایش ملی تحت عنوان «فقه هنر» با همکاری دیگر نهادهای دینی با دبیریِ علمی آیت‌الله علیدوست، برگزار کرده است. نوشته پیش‌رو گزارش مجموعه مقالات «نخستین همایش فقه هنر» است که دی‌ماه ۱۳۹۳ در شهر قم برگزار گردید. حاصل این همایش، در کتابی تحت همین عنوان، سال ۱۳۹۴ از سوی مدرسه اسلامی هنر در ۷۴۴ صفحه رقعی، به چاپ رسیده است.
گزارش کتاب همایش دوم فقه هنر
مدرسه اسلامی هنر، یک نهاد برآمده از حوزه علمیه قم است که به طور تخصصی به نسبت «دین و هنر» می‌پردازد. این مدرسه تا کنون سه همایش ملی تحت عنوان «فقه هنر» را با همکاری دیگر مراکز فقهی و با دبیریِ علمی آیت‌الله علیدوست، برگزار کرده است. نوشته پیش‌رو گزارش اجمالی مجموعه مقالات دومین همایش فقه هنر است که دی‌ماه ۱۳۹۵ در شهر قم برگزار گردیده و حاصل آن، در کتابی تحت همین عنوان، سال ۱۳۹۶ از سوی مدرسه اسلامی هنر به چاپ رسیده است.
گزارش کتاب همایش سوم فقه هنر
مجموعۀ نمایشیِ «بازی مرکب» با نگاهی شرق به غرب، سعی در توصیف بخشی از انگاره‌هایی دارد که حقوق‌دانان با آن مواجه‌اند؛ ازجمله آنکه به‌نقد نظام سرمایه‌داری می‌پردازد که اتفاق جدیدی محسوب نمی‌شود؛ چراکه پس از استقرار جهانی آن نظام، بسیاری آثار مکتوب و نمایشی نقادانه تولید شده است؛ اما توجه به دو نکته در حوزۀ حقوق عمومی، بر جذابیت موضوع می‌افزاید.
