شاید بتوان گفت سنتی‌ها تقریباً همگی متفق القولند که شیوه حل مسائل فقهی، تفاوت با یکدیگر نداشته و نوپدید بودن و دیرین بودن موضوع مسئله، تفاوتی را شیوه حل آن ایجاد نمی‌کند. در مقابل اما برخی نواندیشان معتقدند یا باید ادله جدیدی را به دانش اصول فقه افزود و اینکه از برخی ادله دیرین این دانش که تاکنون کمتر مورد استفاده قرار گرفته و به قولی تزیینی بوده‌اند، بیشتر بهره برد؛ ادله‌ای همچون حکم عقل، سیره عقلاً، کشف مناطات احکام و … .
شاید بتوان گفت سنتی‌ها تقریباً همگی متفق القولند که شیوه حل مسائل فقهی، تفاوت با یکدیگر نداشته و نوپدید بودن و دیرین بودن موضوع مسئله، تفاوتی را شیوه حل آن ایجاد نمی‌کند. در مقابل اما برخی نواندیشان معتقدند یا باید ادله جدیدی را به دانش اصول فقه افزود و اینکه از برخی ادله دیرین این دانش که تاکنون کمتر مورد استفاده قرار گرفته و به قولی تزیینی بوده‌اند، بیشتر بهره برد؛ ادله‌ای همچون حکم عقل، سیره عقلاً، کشف مناطات احکام و … .
سید ابوالفضل موسویان
آیا شارع به دنبال تغییر تجربیات اجتماعی بشر است؟
نباید این ذهنیت را نداشته باشیم که شارع می‌خواسته یک چیز نو برای ما بیاورد؛ بلکه احکام شرعی، بر اساس همان تجربیات بشر در قرن‌های پیشین بوده است که البته اگر ایراد و اشکالی داشته، شارع آن اشکال را گوشزد کرده است ولی در بیشتر موارد، این احکام عقلایی را مورد پذیرش قرار داده است.
حجت الاسلام و المسلمین رضا اسلامی
نمی‌توان دلیل جدیدی به دانش اصول اضافه کرد بلکه باید ادله موجود را توسعه داد
اگر تقسیم در ادله علم اصول، تقسیمی حاصر باشد (حاضر یعنی تقسیمی که به روش صناعی پیش رفته است)، در آن، توسعه ادله معنایی ندارد. من هم متمایل به همین مبنا هستم؛ بنابراین دیگر منطقاً نمی‌توانیم ادله اصولی را توسعه بدهیم. درست است که فقه توسعه پیدا می‌کند؛ ولی تنوع ادله اتفاق نمی‌افتد و ادله همان ادله است و چیزی به آن اضافه نمی‌شود.
سید ابوالفضل موسویان
آیا شارع به دنبال تغییر تجربیات اجتماعی بشر است؟
نباید این ذهنیت را نداشته باشیم که شارع می‌خواسته یک چیز نو برای ما بیاورد؛ بلکه احکام شرعی، بر اساس همان تجربیات بشر در قرن‌های پیشین بوده است که البته اگر ایراد و اشکالی داشته، شارع آن اشکال را گوشزد کرده است ولی در بیشتر موارد، این احکام عقلایی را مورد پذیرش قرار داده است.
حجت الاسلام و المسلمین رضا اسلامی
نمی‌توان دلیل جدیدی به دانش اصول اضافه کرد بلکه باید ادله موجود را توسعه داد
اگر تقسیم در ادله علم اصول، تقسیمی حاصر باشد (حاضر یعنی تقسیمی که به روش صناعی پیش رفته است)، در آن، توسعه ادله معنایی ندارد. من هم متمایل به همین مبنا هستم؛ بنابراین دیگر منطقاً نمی‌توانیم ادله اصولی را توسعه بدهیم. درست است که فقه توسعه پیدا می‌کند؛ ولی تنوع ادله اتفاق نمی‌افتد و ادله همان ادله است و چیزی به آن اضافه نمی‌شود.
استاد سیف‌الله صرامی
مقاصد شریعت تنها در حکم حکومتی حجت است
مقاصد شریعت اگرچه قرن‌ها است که در اصول فقه اهل سنت مطرح است، اما در فقه شیعه، سابقه چندانی ندارد. وجود ادله‌ای همانند استصلاح در فقه اهل سنت، سرایت آن به فقه شیعی را با دشواری و تهمت مواجه کرده است. بنابراین به نظر می‌رسد کسانی که قائل به نظریه استصلاح و مقاصد شریعت هستند نیز سعی دارند با عبارات دیگری از مراد خود پرده بردارند، عباراتی نظیر مذاق شارع. استاد سیف‌الله صرامی، سالهاست که به پژوهش در زمینه مسائل اصولی و فقهی جدید مشغول است. با او در رابطه با بایسته‌های استدلال به مقاصد شریعت گفتگو کردیم.
آیت الله جعفر نجفی بستان
مقاصد شریعت، همان مصالح مرسله است!
برخی از این امور هست که احراز می‌شود تعارض با مفسده‌ای اقوی یا مصلحتی اقوی ندارد و حتی شک در این اقوائیت نیز وجود ندارد؛ مثلاً خانمی که باردار است و معالجه آن متوقف بر این است که فصد انجام شود و یقین داریم که جنینش سقط نمی‌شود و حتی شکی در آن نداریم. این موارد قطعاً از مقاصد نیست و داخل در بحث علل است.
استاد سیف‌الله صرامی
مقاصد شریعت تنها در حکم حکومتی حجت است
مقاصد شریعت اگرچه قرن‌ها است که در اصول فقه اهل سنت مطرح است، اما در فقه شیعه، سابقه چندانی ندارد. وجود ادله‌ای همانند استصلاح در فقه اهل سنت، سرایت آن به فقه شیعی را با دشواری و تهمت مواجه کرده است. بنابراین به نظر می‌رسد کسانی که قائل به نظریه استصلاح و مقاصد شریعت هستند نیز سعی دارند با عبارات دیگری از مراد خود پرده بردارند، عباراتی نظیر مذاق شارع. استاد سیف‌الله صرامی، سالهاست که به پژوهش در زمینه مسائل اصولی و فقهی جدید مشغول است. با او در رابطه با بایسته‌های استدلال به مقاصد شریعت گفتگو کردیم.
آیت الله جعفر نجفی بستان
مقاصد شریعت، همان مصالح مرسله است!
برخی از این امور هست که احراز می‌شود تعارض با مفسده‌ای اقوی یا مصلحتی اقوی ندارد و حتی شک در این اقوائیت نیز وجود ندارد؛ مثلاً خانمی که باردار است و معالجه آن متوقف بر این است که فصد انجام شود و یقین داریم که جنینش سقط نمی‌شود و حتی شکی در آن نداریم. این موارد قطعاً از مقاصد نیست و داخل در بحث علل است.
آیت الله ابوالقاسم علیدوست
به برخی فتاوا، حتی در بازار قم هم عمل نمی‌شود!
وقتی به قانون اساسی مراجعه می‌کنیم می‌بینیم اصل‌های مطرح‌شده در آن، همه از مقاصد شریعت است، مقاصدی مانند کرامت و ارزش والای انسانی، آزادی توأم با مسئولیت در مقابل خدا، استفاده از فنون و علوم، نفی هرگونه ستمگری و ستم‌کشی، سلطه‌گری، سلطه‌پذیری، قسط و عدل، استقبال سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، همبستگی ملی.
آیت الله ابوالقاسم علیدوست
به برخی فتاوا، حتی در بازار قم هم عمل نمی‌شود!
وقتی به قانون اساسی مراجعه می‌کنیم می‌بینیم اصل‌های مطرح‌شده در آن، همه از مقاصد شریعت است، مقاصدی مانند کرامت و ارزش والای انسانی، آزادی توأم با مسئولیت در مقابل خدا، استفاده از فنون و علوم، نفی هرگونه ستمگری و ستم‌کشی، سلطه‌گری، سلطه‌پذیری، قسط و عدل، استقبال سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، همبستگی ملی.
نمایه مقالات مقاصد شریعت
مقاصد شریعت، موضوعی است که اگرچه در فقه اهل سنت، سابقه نسبتا طولانی‌ای دارد لکن در فقه شیعه، هنوز نوپا است، لذا کتاب‌های نگاشته شده در این موضوع، بسیار کم و مقالات مربوط به آن نیز آنچنان فراوان نیست. در زیر، نمایه مقالات مرتبط با مقاصد شریعت، به تفکیک مقالات پارسی از تازی، از نظر شما می‌گذرد.
آیت الله محمد قائنی نجفی
سیره‌های مستحدث حجت نیستند
دو سال مردم به جهت دوری‌جستن از بیماری ماسک می‌زدند و در همین ماسک تشدید بیماری بود و در درازمدت نیز آثار نامطلوب خود را نشان خواهد داد. عقلا این را متوجه می‌شوند که فعلاً باید این کار را انجام داد؛ اما اینکه این حکم، دائمی بوده و همیشه مطلوب باشد معلوم نیست. مثلاً عقلاً در مورد واکسن کرونا، سریع عمل کرده و آن را استفاده می‌کنند؛ ولی در درازمدت نمی‌توانیم تأثیرات ماندگار و اثراتی که این واکسن در آینده می‌گذارد را پیش‌بینی کنیم. سال‌ها طول می‌کشد تا عقلاً متوجه شوند و به تمام ابعاد آن پی ببرند و بتوانند حکمی نه کامل ولی قابل‌اعتماد بدهند. اینها مؤکد این است که بنای عقلا و حکم عقل، متفاوت است.
استاد محمدباقر شاهرودی
سیره‌های مستحدث هیچ ارزشی ندارند!
سیره بنابر اتفاقاتی که در جامعه بشری می‌افتد بروز و ظهور پیدا می‌کند و چه‌بسا عقلاً ملاک و مصلحتی را که می‌فهمند ظنی و یا اشتباه بوده و ملاک واقعی غیرازآن باشد یا لااقل ملاک نزد شارع، غیرازآن باشد. در سیره عقلاییه، بیع صبی ممیز صحیح و نافذ است، درحالی‌که شارع شرط دیگری مثل بلوغ را نیز به آن اضافه کرده است. در صورت ذاتی بودنِ حجیت سیره، چطور می‌توانید این اشتراط شارع به بلوغ را تفسیر کنید؟
آیت الله محمد قائنی نجفی
سیره‌های مستحدث حجت نیستند
دو سال مردم به جهت دوری‌جستن از بیماری ماسک می‌زدند و در همین ماسک تشدید بیماری بود و در درازمدت نیز آثار نامطلوب خود را نشان خواهد داد. عقلا این را متوجه می‌شوند که فعلاً باید این کار را انجام داد؛ اما اینکه این حکم، دائمی بوده و همیشه مطلوب باشد معلوم نیست. مثلاً عقلاً در مورد واکسن کرونا، سریع عمل کرده و آن را استفاده می‌کنند؛ ولی در درازمدت نمی‌توانیم تأثیرات ماندگار و اثراتی که این واکسن در آینده می‌گذارد را پیش‌بینی کنیم. سال‌ها طول می‌کشد تا عقلاً متوجه شوند و به تمام ابعاد آن پی ببرند و بتوانند حکمی نه کامل ولی قابل‌اعتماد بدهند. اینها مؤکد این است که بنای عقلا و حکم عقل، متفاوت است.
استاد محمدباقر شاهرودی
سیره‌های مستحدث هیچ ارزشی ندارند!
سیره بنابر اتفاقاتی که در جامعه بشری می‌افتد بروز و ظهور پیدا می‌کند و چه‌بسا عقلاً ملاک و مصلحتی را که می‌فهمند ظنی و یا اشتباه بوده و ملاک واقعی غیرازآن باشد یا لااقل ملاک نزد شارع، غیرازآن باشد. در سیره عقلاییه، بیع صبی ممیز صحیح و نافذ است، درحالی‌که شارع شرط دیگری مثل بلوغ را نیز به آن اضافه کرده است. در صورت ذاتی بودنِ حجیت سیره، چطور می‌توانید این اشتراط شارع به بلوغ را تفسیر کنید؟
آیت الله محمد قائنی نجفی
سیره‌های مستحدث حجت نیستند
دو سال مردم به جهت دوری‌جستن از بیماری ماسک می‌زدند و در همین ماسک تشدید بیماری بود و در درازمدت نیز آثار نامطلوب خود را نشان خواهد داد. عقلا این را متوجه می‌شوند که فعلاً باید این کار را انجام داد؛ اما اینکه این حکم، دائمی بوده و همیشه مطلوب باشد معلوم نیست. مثلاً عقلاً در مورد واکسن کرونا، سریع عمل کرده و آن را استفاده می‌کنند؛ ولی در درازمدت نمی‌توانیم تأثیرات ماندگار و اثراتی که این واکسن در آینده می‌گذارد را پیش‌بینی کنیم. سال‌ها طول می‌کشد تا عقلاً متوجه شوند و به تمام ابعاد آن پی ببرند و بتوانند حکمی نه کامل ولی قابل‌اعتماد بدهند. اینها مؤکد این است که بنای عقلا و حکم عقل، متفاوت است.
استاد محمدباقر شاهرودی
سیره‌های مستحدث هیچ ارزشی ندارند!
سیره بنابر اتفاقاتی که در جامعه بشری می‌افتد بروز و ظهور پیدا می‌کند و چه‌بسا عقلاً ملاک و مصلحتی را که می‌فهمند ظنی و یا اشتباه بوده و ملاک واقعی غیرازآن باشد یا لااقل ملاک نزد شارع، غیرازآن باشد. در سیره عقلاییه، بیع صبی ممیز صحیح و نافذ است، درحالی‌که شارع شرط دیگری مثل بلوغ را نیز به آن اضافه کرده است. در صورت ذاتی بودنِ حجیت سیره، چطور می‌توانید این اشتراط شارع به بلوغ را تفسیر کنید؟
استاد قدیرعلی شمس
اختلال نظام، ملازمه‌ای با حجیت ذاتی سیره ندارد
غیبت امام وظیفه‌ای برای معصوم ایجاد نمی‌کند. شاهد آن، ایجاد فرقه‌های انحرافی فراوان در عصر غیبت و مسائل مبتلابه بسیار در عصر جدید است که ائمه متعرض آنها نشده‌اند. دلیلی وجود ندارد که امام تا ابد باید تکلیف همه این مسائل را باید روشن کند و مثلاً سکوت امام صادق علیه‌السلام دلیل است و اگر نظری داشتند حتماً بیان می‌کردند و الا نقض غرض لازم می‌آید.
حجت الاسلام دکتر علی شریفی
چالش‌های استدلال به سیره‌های مستحدث
در سیره‌های مستحدث باید به این نکته بنیادین توجه کرد که اصولاً چه نیازی به سیره‌های مستحدث داریم؟ چرا فقه را باید به سمت سیره‌های مستحدث برد؟ معتقدم دو امر موجب می‌شود به بحث از سیره‌های مستحدث احساس نیاز کنیم، این دو امر، یکی، کلامی و دیگری، یک واقعیت فقهی است.
استاد قدیرعلی شمس
اختلال نظام، ملازمه‌ای با حجیت ذاتی سیره ندارد
غیبت امام وظیفه‌ای برای معصوم ایجاد نمی‌کند. شاهد آن، ایجاد فرقه‌های انحرافی فراوان در عصر غیبت و مسائل مبتلابه بسیار در عصر جدید است که ائمه متعرض آنها نشده‌اند. دلیلی وجود ندارد که امام تا ابد باید تکلیف همه این مسائل را باید روشن کند و مثلاً سکوت امام صادق علیه‌السلام دلیل است و اگر نظری داشتند حتماً بیان می‌کردند و الا نقض غرض لازم می‌آید.
حجت الاسلام دکتر علی شریفی
چالش‌های استدلال به سیره‌های مستحدث
در سیره‌های مستحدث باید به این نکته بنیادین توجه کرد که اصولاً چه نیازی به سیره‌های مستحدث داریم؟ چرا فقه را باید به سمت سیره‌های مستحدث برد؟ معتقدم دو امر موجب می‌شود به بحث از سیره‌های مستحدث احساس نیاز کنیم، این دو امر، یکی، کلامی و دیگری، یک واقعیت فقهی است.
حجت الاسلام دکتر علی شفیعی
در حجیت، تفاوتی بین قطع و ظن نیست!
قطع معرفت‌شناختی متد و روش دارد و با روان‌شناختی متفاوت است. تمام منابع ما به جهت رسیدن به قطع معرفت‌شناختی است؛ ولی قطع روان‌شناختی از جنس کشف و شهود است؛ لذا متد ندارد و شهود برای شخص حجت است؛ ولی برای دیگران حجت نیست. متد فهم دین در ظواهر باید مستند باشد تا به معرفت‌شناختی برسد، اما قطع روان‌شناختی اصلاً متد پذیر نیست و قابلیت انتقال به دیگران ندارد.
تفاوت دلیل عقل با سیره عقلا
وقتی برای تعریف حکم عقل، منابع متعدد را دیدم متوجه شدم که حتی در تصویر عقل، اتفاقی میان فقها و اصولیون وجود ندارد. اگر عقل را وجه ممیزه انسان از سایر موجودات بدانیم، یک نوع پیامد دارد تا اینکه به معنای چیزی باشد که قدرت چینش استدلال و برهان داشته و قدرت مراجعه و استخراج متنی را به ما بدهد. بین این دو تفاوت است. در بحث سیره نیز چنین است. آرای مختلفی وجود دارد که ابهام افزاست.
حجت الاسلام دکتر علی شفیعی
در حجیت، تفاوتی بین قطع و ظن نیست!
قطع معرفت‌شناختی متد و روش دارد و با روان‌شناختی متفاوت است. تمام منابع ما به جهت رسیدن به قطع معرفت‌شناختی است؛ ولی قطع روان‌شناختی از جنس کشف و شهود است؛ لذا متد ندارد و شهود برای شخص حجت است؛ ولی برای دیگران حجت نیست. متد فهم دین در ظواهر باید مستند باشد تا به معرفت‌شناختی برسد، اما قطع روان‌شناختی اصلاً متد پذیر نیست و قابلیت انتقال به دیگران ندارد.
تفاوت دلیل عقل با سیره عقلا
وقتی برای تعریف حکم عقل، منابع متعدد را دیدم متوجه شدم که حتی در تصویر عقل، اتفاقی میان فقها و اصولیون وجود ندارد. اگر عقل را وجه ممیزه انسان از سایر موجودات بدانیم، یک نوع پیامد دارد تا اینکه به معنای چیزی باشد که قدرت چینش استدلال و برهان داشته و قدرت مراجعه و استخراج متنی را به ما بدهد. بین این دو تفاوت است. در بحث سیره نیز چنین است. آرای مختلفی وجود دارد که ابهام افزاست.
حجت الاسلام و المسلمین سید نورالدین شریعتمدار
عقل سالم، کم داریم!
اگر قرار باشد ما این عقل ناقص را دلیل بر حکم شرع قرار بدهیم تشتت که پیدا می‌کند که هیچ تضاد و تناقض هم پیدا می‌شود؛ حتی نسبت به یک فرد ممکن است امروز چیزی را تشخیص بدهد که حکم عقل است ولی فردا ضدونقیض آن را تشخیص بدهد و بگوید حکم خدا همین است؛ آنچنان که برای فقهای اهل‌سنت در طول تاریخ حتی در اعصار متقدم، شواهدی وجود دارد که احکامی را به‌صورت متناقض و متضاد مطرح می‌کردند. مثلا نسبت به یک نفر در دو زمان و یا نسبت به دو نفر در یک زمان، دو حکم متفاوت می‌کردند و هر دو را حکم عقل به‌حساب می‌آوردند، حالا یا به حکم عقل یا قیاس و استحسان یا مصالح مرسله و مانند آن.
استاد سید محمدعلی ایازی
فقه نیازمند دانش روان‌شناسی است
دلیل برخی عدم پردازش‌ها به مباحث و ادله جدید، عدم ضابطه‌مند بودن آن است درحالی‌که برعکس است. در مثل ۴ فرسخ که مثلاً دقیق است چقدر اختلاف است درحالی‌که مسیرة یوم و یا روایات یوم و لیله در آن زمان ۴ فرسخ می‌شده است نه اینکه آلان شخص با یک ربع رفتن و برگشتن به فردو بگوید مسافر شدم و تازه اختلاف شود هر فرسخ با این ذراع این‌قدر است و با این محاسبه، قدری دیگر است؟
آیت الله سید مجتبی نورمفیدی
فقه‌های معاصر، مسائل جدید دارد ولی ادله نوپدید ندارد!
من با ادله نوپدید موافق نیستیم. این واژه‌ای است که گرفتار ابهام و نقص است. مثال‌هایی که زدید، مانند سیره‌ها و مقاصد، بازگشت به ادله سه‌گانه یا چهارگانه دارد. بحث حجیت سیره‌های مستحدث، همانی است که در بحث سیره از دیرباز وجود داشته است. اختلاف در قلمروی ادله، به معنایی از گذشته بوده است، لذا با عبارت «ادله نوپدید» موافق نیستم. مقاصد یا اهداف شریعت یا مذاق شریعت و متشرعه نیز به کتاب و سنت برمی‌گردد. حکم عقل هم که از گذشته بوده است.
حجت الاسلام و المسلمین سید نورالدین شریعتمدار
عقل سالم، کم داریم!
اگر قرار باشد ما این عقل ناقص را دلیل بر حکم شرع قرار بدهیم تشتت که پیدا می‌کند که هیچ تضاد و تناقض هم پیدا می‌شود؛ حتی نسبت به یک فرد ممکن است امروز چیزی را تشخیص بدهد که حکم عقل است ولی فردا ضدونقیض آن را تشخیص بدهد و بگوید حکم خدا همین است؛ آنچنان که برای فقهای اهل‌سنت در طول تاریخ حتی در اعصار متقدم، شواهدی وجود دارد که احکامی را به‌صورت متناقض و متضاد مطرح می‌کردند. مثلا نسبت به یک نفر در دو زمان و یا نسبت به دو نفر در یک زمان، دو حکم متفاوت می‌کردند و هر دو را حکم عقل به‌حساب می‌آوردند، حالا یا به حکم عقل یا قیاس و استحسان یا مصالح مرسله و مانند آن.
استاد سید محمدعلی ایازی
فقه نیازمند دانش روان‌شناسی است
دلیل برخی عدم پردازش‌ها به مباحث و ادله جدید، عدم ضابطه‌مند بودن آن است درحالی‌که برعکس است. در مثل ۴ فرسخ که مثلاً دقیق است چقدر اختلاف است درحالی‌که مسیرة یوم و یا روایات یوم و لیله در آن زمان ۴ فرسخ می‌شده است نه اینکه آلان شخص با یک ربع رفتن و برگشتن به فردو بگوید مسافر شدم و تازه اختلاف شود هر فرسخ با این ذراع این‌قدر است و با این محاسبه، قدری دیگر است؟
آیت الله سید مجتبی نورمفیدی
فقه‌های معاصر، مسائل جدید دارد ولی ادله نوپدید ندارد!
من با ادله نوپدید موافق نیستیم. این واژه‌ای است که گرفتار ابهام و نقص است. مثال‌هایی که زدید، مانند سیره‌ها و مقاصد، بازگشت به ادله سه‌گانه یا چهارگانه دارد. بحث حجیت سیره‌های مستحدث، همانی است که در بحث سیره از دیرباز وجود داشته است. اختلاف در قلمروی ادله، به معنایی از گذشته بوده است، لذا با عبارت «ادله نوپدید» موافق نیستم. مقاصد یا اهداف شریعت یا مذاق شریعت و متشرعه نیز به کتاب و سنت برمی‌گردد. حکم عقل هم که از گذشته بوده است.
استاد صمصام‌الدین قوامی
عرفی شدن فقه را قبول ندارم!
من هیچ‌وقت این را قبول ندارم که فقه عرفی می‌شود. اصلاً فقهی که با عرف بیگانه است فقیه نیست. ما برای هوا که نمی‌توانیم حکم صادر کنیم، بلکه برای انسان‌هایی که دارند زندگی می‌کنند و از ما سؤال دارند و می‌گویند می‌خواهیم دینی زندگی کنیم، حکم شارع را بیان می‌کنیم. قطعاً استنباط احکام شرعی توسط فقها، به جهت آرامش عرف است ولو اینکه در برخی موارد، عرف این را قبول نداشته باشد. همین حجیت سیره عقلاً که منوط به امضای شارع است، بدین معنا است که کلید دست شارع است و این گونه نیست که هر چه عرف بگوید مورد قبول بوده و لازم باشد شارع آن را بپذیرد.
حجت الاسلام محمدعلی قاسمی
عرفی شدن فقه در جایی معنا دارد که اصول و ضوابط اجتهاد رعایت نشده است
مراد از فقه حکومتی اگر این باشد که بدون دلیل موجه و شرعی، تسامحاتی صورت بگیرد تا احکام حکومتی به نظر مردم بیشتر نزدیک باشد قابل‌پذیرش نیست؛ اما اگر به معنای این باشد که ما علاوه بر حقوق فردی که پیش‌تر در جنبه استنباطی غالب بود، جنبه‌های حکومتی و اجتماعی فتوا را هم در نظر بگیریم امر درستی است به شرط اینکه از قواعد و اصول اجتهاد خارج نشویم.
استاد سید محمدصادق علم‌الهدی
ادعای بدبینی فقها به یافته‌های سایر علوم را قبول ندارم
آنچه محل اعتبار عقلا است قول و خبر ثقه و یا خبره نیست بلکه کشف حاصل از قول یا خبر ثقه است. عقلا اعتمادشان به درجه کشفی است که از آن قول حاصل می‌شود و آن درجه، بسته به مورد، از میزان مختلفی باید برخوردار باشد تا حجت گردد. ممکن است عقلاً در امور غیر غیرمهم درجه ضعیف اعتنا کنند و در امری دیگر، اعتنا نکنند. در امور جراحی غیرمهم قول یک نفر اعتماد نمی‌شود به خلاف سایر اموری که درجه و حساسیت آن کمتر است.
استاد صمصام‌الدین قوامی
عرفی شدن فقه را قبول ندارم!
من هیچ‌وقت این را قبول ندارم که فقه عرفی می‌شود. اصلاً فقهی که با عرف بیگانه است فقیه نیست. ما برای هوا که نمی‌توانیم حکم صادر کنیم، بلکه برای انسان‌هایی که دارند زندگی می‌کنند و از ما سؤال دارند و می‌گویند می‌خواهیم دینی زندگی کنیم، حکم شارع را بیان می‌کنیم. قطعاً استنباط احکام شرعی توسط فقها، به جهت آرامش عرف است ولو اینکه در برخی موارد، عرف این را قبول نداشته باشد. همین حجیت سیره عقلاً که منوط به امضای شارع است، بدین معنا است که کلید دست شارع است و این گونه نیست که هر چه عرف بگوید مورد قبول بوده و لازم باشد شارع آن را بپذیرد.
حجت الاسلام محمدعلی قاسمی
عرفی شدن فقه در جایی معنا دارد که اصول و ضوابط اجتهاد رعایت نشده است
مراد از فقه حکومتی اگر این باشد که بدون دلیل موجه و شرعی، تسامحاتی صورت بگیرد تا احکام حکومتی به نظر مردم بیشتر نزدیک باشد قابل‌پذیرش نیست؛ اما اگر به معنای این باشد که ما علاوه بر حقوق فردی که پیش‌تر در جنبه استنباطی غالب بود، جنبه‌های حکومتی و اجتماعی فتوا را هم در نظر بگیریم امر درستی است به شرط اینکه از قواعد و اصول اجتهاد خارج نشویم.
استاد سید محمدصادق علم‌الهدی
ادعای بدبینی فقها به یافته‌های سایر علوم را قبول ندارم
آنچه محل اعتبار عقلا است قول و خبر ثقه و یا خبره نیست بلکه کشف حاصل از قول یا خبر ثقه است. عقلا اعتمادشان به درجه کشفی است که از آن قول حاصل می‌شود و آن درجه، بسته به مورد، از میزان مختلفی باید برخوردار باشد تا حجت گردد. ممکن است عقلاً در امور غیر غیرمهم درجه ضعیف اعتنا کنند و در امری دیگر، اعتنا نکنند. در امور جراحی غیرمهم قول یک نفر اعتماد نمی‌شود به خلاف سایر اموری که درجه و حساسیت آن کمتر است.
دکتر محمود حکمت‌نیا
قبل از استفاده از هر علمی باید دستگاه شناسی نمود
فقه ما در حوزه فناوری و صنعت ۳۰۰ سال عقب است. با حساب و کتاب می‌گویم؛ یعنی تقریباً از ابتدای قرن ۱۸ به بعد، این عقب‌ماندگی شروع شده است. من مکاسب شیخ انصاری که آن دوره نگاشته شده است، یک کلمه در مورد مسائل آن زمان نیست. یعنی شیخ انصاری اصلاً در جریان آن مسئله نبوده است. البته ایشان خیلی زحمت کشیده است؛ ولی نهایتش شده معامله فضولی و معاطات چون آنجا بحث سر این بوده؛ ولی اختراعات و ابداعات و مالکیت فکری که ۱۰۰ سال قبل از شیخ انصاری شروع‌شده است (شیخ انصاری متوفای ۱۸۷۶ است) در این کتاب به چشم نمی‌خورد. هیچ اثری از علوم و فن آوری‌های آن دوره در کتب شیخ انصاری به چشم نمی‌خورد.
حجت الاسلام و المسلمین سید مصطفی دُرّی
ظهور کلمات عقلا و شارع، در حیثی بودن است
روش همه عقلاً حیثی است و شارع هم روش مفاهمه‌ای جز روش عقلاً ندارد، در همه فرمایشات شارع اصالت الحیثیه قائل هستیم. بعضی فکر می‌کنند اینکه ما می‌گوییم حیثی است؛ یعنی استفاده از کلمات شارع محدود می‌شود، اما در پاسخ می‌گوییم مگر استفاده از کلمات عقلاً محدود می‌شود؟
دکتر محمود حکمت‌نیا
قبل از استفاده از هر علمی باید دستگاه شناسی نمود
فقه ما در حوزه فناوری و صنعت ۳۰۰ سال عقب است. با حساب و کتاب می‌گویم؛ یعنی تقریباً از ابتدای قرن ۱۸ به بعد، این عقب‌ماندگی شروع شده است. من مکاسب شیخ انصاری که آن دوره نگاشته شده است، یک کلمه در مورد مسائل آن زمان نیست. یعنی شیخ انصاری اصلاً در جریان آن مسئله نبوده است. البته ایشان خیلی زحمت کشیده است؛ ولی نهایتش شده معامله فضولی و معاطات چون آنجا بحث سر این بوده؛ ولی اختراعات و ابداعات و مالکیت فکری که ۱۰۰ سال قبل از شیخ انصاری شروع‌شده است (شیخ انصاری متوفای ۱۸۷۶ است) در این کتاب به چشم نمی‌خورد. هیچ اثری از علوم و فن آوری‌های آن دوره در کتب شیخ انصاری به چشم نمی‌خورد.
حجت الاسلام و المسلمین سید مصطفی دُرّی
ظهور کلمات عقلا و شارع، در حیثی بودن است
روش همه عقلاً حیثی است و شارع هم روش مفاهمه‌ای جز روش عقلاً ندارد، در همه فرمایشات شارع اصالت الحیثیه قائل هستیم. بعضی فکر می‌کنند اینکه ما می‌گوییم حیثی است؛ یعنی استفاده از کلمات شارع محدود می‌شود، اما در پاسخ می‌گوییم مگر استفاده از کلمات عقلاً محدود می‌شود؟
دکتر محمود حکمت‌نیا
قبل از استفاده از هر علمی باید دستگاه شناسی نمود
فقه ما در حوزه فناوری و صنعت ۳۰۰ سال عقب است. با حساب و کتاب می‌گویم؛ یعنی تقریباً از ابتدای قرن ۱۸ به بعد، این عقب‌ماندگی شروع شده است. من مکاسب شیخ انصاری که آن دوره نگاشته شده است، یک کلمه در مورد مسائل آن زمان نیست. یعنی شیخ انصاری اصلاً در جریان آن مسئله نبوده است. البته ایشان خیلی زحمت کشیده است؛ ولی نهایتش شده معامله فضولی و معاطات چون آنجا بحث سر این بوده؛ ولی اختراعات و ابداعات و مالکیت فکری که ۱۰۰ سال قبل از شیخ انصاری شروع‌شده است (شیخ انصاری متوفای ۱۸۷۶ است) در این کتاب به چشم نمی‌خورد. هیچ اثری از علوم و فن آوری‌های آن دوره در کتب شیخ انصاری به چشم نمی‌خورد.
حجت الاسلام و المسلمین سید مصطفی دُرّی
ظهور کلمات عقلا و شارع، در حیثی بودن است
روش همه عقلاً حیثی است و شارع هم روش مفاهمه‌ای جز روش عقلاً ندارد، در همه فرمایشات شارع اصالت الحیثیه قائل هستیم. بعضی فکر می‌کنند اینکه ما می‌گوییم حیثی است؛ یعنی استفاده از کلمات شارع محدود می‌شود، اما در پاسخ می‌گوییم مگر استفاده از کلمات عقلاً محدود می‌شود؟
دکتر زهرا اخوان صراف
چالش‌های استدلال به عموم و اطلاق در حل مسائل فقه معاصر
دکتر زهرا اخوان صرّاف، استاد حوزه و دانشگاه و پژوهشگر قدیمی عرصه فقه و قرآن است. او در سالهای اخیر، علاوه بر پژوهشهای قرآنی، به پژوهشهای فقهی و اصولی نیز علاقه نشان داده است. اخوان هم شاگرد اساتید بزرگی همچون آیت الله منتظری، آیت الله گرامی و استاد علیدوست بوده و هم سالهاست که در حوزه قم و دانشگاههای این شهر، به تدریس علوم اسلامی مشغول است. در زیر یادداشت این استاد حوزه و دانشگاه پیرامون چالش‌های تمسک به عموم و اطلاق در حل مسائل فقه معاصر را می‌خوانیم.
دکتر زهرا اخوان صراف
چالش‌های استدلال به عموم و اطلاق در حل مسائل فقه معاصر
دکتر زهرا اخوان صرّاف، استاد حوزه و دانشگاه و پژوهشگر قدیمی عرصه فقه و قرآن است. او در سالهای اخیر، علاوه بر پژوهشهای قرآنی، به پژوهشهای فقهی و اصولی نیز علاقه نشان داده است. اخوان هم شاگرد اساتید بزرگی همچون آیت الله منتظری، آیت الله گرامی و استاد علیدوست بوده و هم سالهاست که در حوزه قم و دانشگاههای این شهر، به تدریس علوم اسلامی مشغول است. در زیر یادداشت این استاد حوزه و دانشگاه پیرامون چالش‌های تمسک به عموم و اطلاق در حل مسائل فقه معاصر را می‌خوانیم.
دکتر زهرا اخوان صراف
چالش‌های استدلال به عموم و اطلاق در حل مسائل فقه معاصر
دکتر زهرا اخوان صرّاف، استاد حوزه و دانشگاه و پژوهشگر قدیمی عرصه فقه و قرآن است. او در سالهای اخیر، علاوه بر پژوهشهای قرآنی، به پژوهشهای فقهی و اصولی نیز علاقه نشان داده است. اخوان هم شاگرد اساتید بزرگی همچون آیت الله منتظری، آیت الله گرامی و استاد علیدوست بوده و هم سالهاست که در حوزه قم و دانشگاههای این شهر، به تدریس علوم اسلامی مشغول است. در زیر یادداشت این استاد حوزه و دانشگاه پیرامون چالش‌های تمسک به عموم و اطلاق در حل مسائل فقه معاصر را می‌خوانیم.
چند کتاب پیرامون فقه و مقاصد شریعت
مقاصد شریعت، از ادله‌ای است که اگرچه در فقه و اصول فقه اهل‌سنت، سابقه‌ای دیرین دارد اما در اصول فقه شیعی، بیش از چند دهه نیست که به‌صورت جدی مطرح شده است. سابقه این دلیل در فقه اهل‌سنت و نتایج ناروایی که فقهای اهل‌سنت، در طول قرن‌های گذشته بر آن مترتب کرده‌اند، به‌نوعی موجب بدنامی این دلیل و دشواری گنجاندن آن در دستگاه فقهی شیعی شده است. در این میان، برخی چاره را در تغییر نام دلیل به نام‌هایی مانند مذاق شارع، اهداف شریعت و… دانسته و برخی دیگر، تبیین تفاوت‌های این دلیل با مقاصد شریعت مطرح در اهل‌سنت را چاره انگاشته‌اند. در این گزارش، تلاش شده است تا مهم‌ترین نگاشته‌هایی که در سالهای اخیر به‌خصوص در فقه شیعی پیرامون این نظریه نوپرداخت، نگاشته شده است گزارش شود.
نمایه مقالات مقاصد شریعت
مقاصد شریعت، موضوعی است که اگرچه در فقه اهل سنت، سابقه نسبتا طولانی‌ای دارد لکن در فقه شیعه، هنوز نوپا است، لذا کتاب‌های نگاشته شده در این موضوع، بسیار کم و مقالات مربوط به آن نیز آنچنان فراوان نیست. در زیر، نمایه مقالات مرتبط با مقاصد شریعت، به تفکیک مقالات پارسی از تازی، از نظر شما می‌گذرد.
چند کتاب پیرامون جایگاه سیره عقلا در دانش فقه
ازجمله چالش‌های این عصر غفلت‌های عمومی در مصادیق بوده است که باعث تضییق دلیل می‌گشته و در ظهور و فهم راوی تأثیرگذار بوده است. به نظر نویسنده، گاهی غلبه مصادیق، سبب عمومیت دلیل می‌گشته؛ چراکه مصداقی خاص از عنوانی شیوع داشته و اذهان به سمت سایر مصادیق گسیل داده نمی‌شده است. همچنین دررابطه‌با برخی مصادیق، تنها مفسده از آن متبادر می‌گشته است مانند نجاساتی نظیر میته و خون که تنها استفاده در اکل و شرب، در مورد آنها متصور بوده است درحالی‌که امروزه، مصارف دیگری نیز برای آنها قابل تصویر است. به نظر نویسنده، توجه به این چالش‌ها، در اجتهاد حکم شرعی، بسیار سودمند است.
نمایه مقالات سیره عقلا
سیره عقلا یکی از مهم‌ترین قواعد اصولی است که در استنباط احکام فقهی به کار می‌رود. استفاده از این قواعد، همچنین در حل مسائل فقه معاصر، با توجه به فقدان غالبی نصوص در آن، اهمیت دوچندان می‌یابد. در سالهای اخیر، نظریات جدیدی در رابطه با حجیت سیره عقلا مطرح شده که گستره استفاده از آن را افزون می‌کند، نظریاتی مانند حجیت سیره‌های مستحدث یا ذاتی بودن حجیت سیره. به همین مناسبت، آشنایی با منابع سیره عقلا، اهمیت دوچندان پیدا می‌کند.در زیر، نمایه مقالات مرتبط با سیره عقلا، از نگاه شما می‌گذرد.
چند کتاب پیرامون نسبت فقه و عقل
کتاب جایگاه عقل، علم و دین در نظام حقوقی غرب و اسلام، درصدد آن نیست که مکرراً از نقش بارز شیخ مرتضی انصاری در رشد عقل‌گرایی در اسلام، محدوده عقل در معرفت‌شناسی حقوقی اسلام، حجیت عقل، قاعده تلازم و ادله عقلیه به طور سطحی یاد کند؛ بلکه کوشیده است ابتدا جریان رشد عقل‌گرایی، سپس عقل‌گرایی اسلامی که کاملاً متفاوت با نوع غربی آن است و بعدازآن، رشد علم اصول به‌عنوان نتیجه عقل‌گرایی اسلامی و در آخر، حجیت عقل و قاعده تلازم را به‌عنوان منعکس‌کننده کاربرد عقل در علم اصول و در این مسیر موضع شیخ انصاری را نشان دهد.
نمایه مقالات «دلیل عقل در دانش اصول فقه»
عقل اگرچه به‌عنوان یکی از منابع چهارگانه تشریع از دیرباز مطرح بوده است، اما تقریباً همه اذعان دارند که استفاده از آن در عملیات استنباط حکم شرعی، بسیار کم و بلکه انگشت‌شمار بوده است. در این میان، برخی همچون شهید صدر معتقدند حتی یک حکم فقهی هم نداریم که تنها مستند آن، دلیل عقل باشد. همین امر موجب شده است تا یکی از مهم‌ترین اعتراضات نواندیشان دینی، عدم به کارگیری جدی عقل در عملیات استنباط حکم شرعی باشد. در زیر نمایه مقالاتی که در آن، به دلیل عقل، به‌عنوان یکی از ادله استنباط حکم فقهی پرداخته شده است، از نگاه شما می گذرد. این نمایه مقالات، در دو بخش پارسی و عربی ارائه می گردد.