استفاده بشر از محیط‌زیست در ۵۰۰ سال گذشته، به هیچ روی، قابل مقایسه با میزان استفاده فعلی وی از محیط‌زیست و منابع طبیعی موجود در آن نیست. این میزان استفاده به همراه آسیب‌هایی که بدان وارد شده و در حال وارد شدن است، موجب شده است تا محیط‌زیست و منابع طبیعی، یکی از پرچالش‌ترین موضوعات سده اخیر نام گیرد.
استفاده بشر از محیط‌زیست در ۵۰۰ سال گذشته، به هیچ روی، قابل مقایسه با میزان استفاده فعلی وی از محیط‌زیست و منابع طبیعی موجود در آن نیست. این میزان استفاده به همراه آسیب‌هایی که بدان وارد شده و در حال وارد شدن است، موجب شده است تا محیط‌زیست و منابع طبیعی، یکی از پرچالش‌ترین موضوعات سده اخیر نام گیرد.
سید محمدحسین نبوی
سید محمدحسین نبوی
حجت الاسلام یعقوبعلی برجی
اولویت در همه ابواب فقهی، با فقه محیط‌زیست است
آلودگی هوای شهر یا بحث فضای سبز شهر و مسائلی ازاین‌قبیل مثل بحث پسماندها ارتباط تنگاتنگی با محیط‌زیست دارد؛ اما گاهی با لحاظ شهرسازی اسلامی و معماری اسلامی به مسائل پرداخته می‌شود و گاهی از نگاه زیست‌محیطی با این قضایا برخورد می‌شود به‌طورکلی مباحث زیست‌محیطی با همه مباحث مرتبط با زندگی بشر ارتباط دارد. مثلاً با صنعت و اقتصاد ارتباط تنگاتنگ دارد. مثلاً اگر می‌خواهند در جایی کارخانه‌ای را احداث کنند یا می‌خواهند بیمارستان بسازند باید پیوست محیط زیستی و به دنبال آن پیوست فقه محیط زیستی داشته باشد که متأسفانه معمولاً مورد غفلت قرار می‌گیرد
دکتر خدیجه افشین
فقه محیط‌زیست و منابع طبیعی، ابعاد و سرفصل‌ها
به نظر می‌رسد فارق مهم میان این ابواب در موارد همپوشانی، نوع نگاه به مسئله است. اگر نوع نگاه به فضای سبز شهری، حیث محیط زیستی آن باشد، داخل در فقه محیط‌زیست قرار می‌گیرد؛ اما اگر نوع نگاه به آن، حیث فضای شهری و زیباسازی آن باشد، ذیل فقه شهر و شهرنشینی خواهد بود.
مهدی بازرگانی
اولویت در همه ابواب فقهی، با فقه محیط‌زیست است
آلودگی هوای شهر یا بحث فضای سبز شهر و مسائلی ازاین‌قبیل مثل بحث پسماندها ارتباط تنگاتنگی با محیط‌زیست دارد؛ اما گاهی با لحاظ شهرسازی اسلامی و معماری اسلامی به مسائل پرداخته می‌شود و گاهی از نگاه زیست‌محیطی با این قضایا برخورد می‌شود به‌طورکلی مباحث زیست‌محیطی با همه مباحث مرتبط با زندگی بشر ارتباط دارد. مثلاً با صنعت و اقتصاد ارتباط تنگاتنگ دارد. مثلاً اگر می‌خواهند در جایی کارخانه‌ای را احداث کنند یا می‌خواهند بیمارستان بسازند باید پیوست محیط زیستی و به دنبال آن پیوست فقه محیط زیستی داشته باشد که متأسفانه معمولاً مورد غفلت قرار می‌گیرد
دکتر خدیجه افشین
فقه محیط‌زیست و منابع طبیعی، ابعاد و سرفصل‌ها
به نظر می‌رسد فارق مهم میان این ابواب در موارد همپوشانی، نوع نگاه به مسئله است. اگر نوع نگاه به فضای سبز شهری، حیث محیط زیستی آن باشد، داخل در فقه محیط‌زیست قرار می‌گیرد؛ اما اگر نوع نگاه به آن، حیث فضای شهری و زیباسازی آن باشد، ذیل فقه شهر و شهرنشینی خواهد بود.
آیت‌الله سید مجتبی نورمفیدی
فقها «حق حیات» برای گیاهان و حیوانات را به رسمیت می‌شناسند
در نگاهی که انسان را محور قرار می‌دهد و محیط‌زیست انسانی را موضوع قرار می‌دهد برای حیوانات و گیاهان حق حیات قائل هستند و مراقبت از این حق، به‌وضوح در کلمات فقها قابل ردیابی است. البته مآل و مرجع و نتیجه و نفع حفظ گیاهان و حیوانات به خود انسان می‌رسد، ولی درهرصورت، حق حیات برای آنها محفوظ است؛ لذا یکی از پیش‌فرض‌های فقها قطعاً این نبوده است که برای گیاهان و حیوانات حق حیات قائل نباشند. بله، ممکن است این مسئله مورد غفلت واقع شده باشد؛ ولی به‌هیچ‌عنوان عدم حق حیات، پیش‌فرض نبوده است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید علی حسینی نیشابوری
آیت‌الله تبریزی گفت: حق کشتن گربه را نداری!
من تازه ازدواج کرده بودم و به قم آمده بودم. یک خانه قدیمی مخروبه‌ای اجاره کرده بودم. یک گربه در این خانه بود که بعدا بچه‌های این گربه خیلی ما را اذیت می‌کردند. من خدمت استادم ایت الله العظمی حاج شیخ جواد تبریزی رسیدم و از ایشان پرسیدم: آیا من مجازم این گربه ها را از بین ببرم؟ ایشان فرمودند: خیر. گفتم: خیلی در اذیت هستیم. فرمودند: گربه‌ها را با دقت و مراعات در کیسه‌ای قرار دهید و در بیابان رها کنید اما حق کشتن آنها ندارید. پس اینکه بگوییم فقها برای حیوانات حقی قائل نیستند یک بهتان عظیم است.
حجت‌الاسلام سید حمید جوشقانی
با تمسک به کرامت انسان، نمی‌توان احکام مغایر با محیط‌زیست و حقوق حیوانات صادر کرد
به‌عنوان‌مثال، در استفاده از آب برای انجام وضو یا غسل یا سیراب‌کردن حیوان، حق حیوان مقدم شمرده شده است. یا مواردی از محرمات احرام در حج به ممنوعیت کشتن حیوانات یا قطع گیاهان که همگی در ارتباط با حفظ محیط‌زیست است برمی‌گردد. یا در استفاده از حیوان برای حمل‌ونقل یا بارکشی استفاده بیش از طاقت حیوان، عدم توجه به استراحت حیوان و… حکم فقهی صادر شده است. همچنین رهاکردن حیوان ازکارافتاده نکوهش شده است
آیت‌الله سید مجتبی نورمفیدی
فقها «حق حیات» برای گیاهان و حیوانات را به رسمیت می‌شناسند
در نگاهی که انسان را محور قرار می‌دهد و محیط‌زیست انسانی را موضوع قرار می‌دهد برای حیوانات و گیاهان حق حیات قائل هستند و مراقبت از این حق، به‌وضوح در کلمات فقها قابل ردیابی است. البته مآل و مرجع و نتیجه و نفع حفظ گیاهان و حیوانات به خود انسان می‌رسد، ولی درهرصورت، حق حیات برای آنها محفوظ است؛ لذا یکی از پیش‌فرض‌های فقها قطعاً این نبوده است که برای گیاهان و حیوانات حق حیات قائل نباشند. بله، ممکن است این مسئله مورد غفلت واقع شده باشد؛ ولی به‌هیچ‌عنوان عدم حق حیات، پیش‌فرض نبوده است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید علی حسینی نیشابوری
آیت‌الله تبریزی گفت: حق کشتن گربه را نداری!
من تازه ازدواج کرده بودم و به قم آمده بودم. یک خانه قدیمی مخروبه‌ای اجاره کرده بودم. یک گربه در این خانه بود که بعدا بچه‌های این گربه خیلی ما را اذیت می‌کردند. من خدمت استادم ایت الله العظمی حاج شیخ جواد تبریزی رسیدم و از ایشان پرسیدم: آیا من مجازم این گربه ها را از بین ببرم؟ ایشان فرمودند: خیر. گفتم: خیلی در اذیت هستیم. فرمودند: گربه‌ها را با دقت و مراعات در کیسه‌ای قرار دهید و در بیابان رها کنید اما حق کشتن آنها ندارید. پس اینکه بگوییم فقها برای حیوانات حقی قائل نیستند یک بهتان عظیم است.
حجت‌الاسلام سید حمید جوشقانی
با تمسک به کرامت انسان، نمی‌توان احکام مغایر با محیط‌زیست و حقوق حیوانات صادر کرد
به‌عنوان‌مثال، در استفاده از آب برای انجام وضو یا غسل یا سیراب‌کردن حیوان، حق حیوان مقدم شمرده شده است. یا مواردی از محرمات احرام در حج به ممنوعیت کشتن حیوانات یا قطع گیاهان که همگی در ارتباط با حفظ محیط‌زیست است برمی‌گردد. یا در استفاده از حیوان برای حمل‌ونقل یا بارکشی استفاده بیش از طاقت حیوان، عدم توجه به استراحت حیوان و… حکم فقهی صادر شده است. همچنین رهاکردن حیوان ازکارافتاده نکوهش شده است
حجت‌الاسلام دکتر عزیزالله فهیمی
فقها به مباحث محیط‌زیست، کم‌توجهی کرده‌اند
به قول آقای قرائتی بهترین کتاب‌ها در بحث طهارت در نجف اشرف نوشته شده است ولی وقتی به محله‌ها و کوچه‌های نجف می‌روید از طهارت و نظافت اثری نمی‌بینید. چون این مطالب برای مردم جا نیفتاده است و باید برای آنها تبیین کرد که ریختن اشغال در کوچه و خیابان موجب آزار و اذیت مردم و ضمان آور است.
حجت‌الاسلام دکتر احمدعلی قانع
راننده ماشین دودزا، باور نمی‌کند که مرتکب حرام شده است!
به نظر می‌رسد که اگر ارتباط میان فقها و حامیان محیط‌زیست در حال حاضر هم قوی‌تر بود شاید حامیان محیط‌زیست بهتر می‌توانستند به اهدافشان که حمایت از محیط‌زیست است برسند. الآن به‌عنوان نمونه در اینکه شراب حرام است کسی تردید ندارد؛ ولی در اینکه ماشین سواری یک شخص بیش از حد دود می‌کند، چه‌بسا برای خود راننده و مالک خودرو هم جا نیفتاده که مرتکب حرام می‌شود؛ لذا همه فقها باید به‌طورجدی وارد صحنه محیط‌زیست بشوند و به کمک حامیان محیط‌زیست که یک سری قوانین کشوری و یک سری سازمان‌ها و نهادها هستند، برای حل این معضلات اقدام کنند.
حسن اجرایی
آیا فقه محیط‌زیست، میوه‌ای طبیعی از درخت فقه خواهد شد؟
آینده‌پژوهی فقه محیط‌زیست و منابع طبیعی، چنان‌که پیداست، سهل و ممتنع است؛ سهل ازآن‌رو که چنان‌که گفته شد، در مقایسه با گرایش‌های نوپدیدی با مانند فقه هنر با پیچیدگی‌های کمتری مواجه است، و ممتنع ازآنجاکه سناریوها و احتمالات بسیار متعدد و متضاد، در عمل راه آینده‌پژوهی این دانش را صعب می‌سازد.
حجت‌الاسلام دکتر عزیزالله فهیمی
فقها به مباحث محیط‌زیست، کم‌توجهی کرده‌اند
به قول آقای قرائتی بهترین کتاب‌ها در بحث طهارت در نجف اشرف نوشته شده است ولی وقتی به محله‌ها و کوچه‌های نجف می‌روید از طهارت و نظافت اثری نمی‌بینید. چون این مطالب برای مردم جا نیفتاده است و باید برای آنها تبیین کرد که ریختن اشغال در کوچه و خیابان موجب آزار و اذیت مردم و ضمان آور است.
حجت‌الاسلام دکتر احمدعلی قانع
راننده ماشین دودزا، باور نمی‌کند که مرتکب حرام شده است!
به نظر می‌رسد که اگر ارتباط میان فقها و حامیان محیط‌زیست در حال حاضر هم قوی‌تر بود شاید حامیان محیط‌زیست بهتر می‌توانستند به اهدافشان که حمایت از محیط‌زیست است برسند. الآن به‌عنوان نمونه در اینکه شراب حرام است کسی تردید ندارد؛ ولی در اینکه ماشین سواری یک شخص بیش از حد دود می‌کند، چه‌بسا برای خود راننده و مالک خودرو هم جا نیفتاده که مرتکب حرام می‌شود؛ لذا همه فقها باید به‌طورجدی وارد صحنه محیط‌زیست بشوند و به کمک حامیان محیط‌زیست که یک سری قوانین کشوری و یک سری سازمان‌ها و نهادها هستند، برای حل این معضلات اقدام کنند.
حسن اجرایی
آیا فقه محیط‌زیست، میوه‌ای طبیعی از درخت فقه خواهد شد؟
آینده‌پژوهی فقه محیط‌زیست و منابع طبیعی، چنان‌که پیداست، سهل و ممتنع است؛ سهل ازآن‌رو که چنان‌که گفته شد، در مقایسه با گرایش‌های نوپدیدی با مانند فقه هنر با پیچیدگی‌های کمتری مواجه است، و ممتنع ازآنجاکه سناریوها و احتمالات بسیار متعدد و متضاد، در عمل راه آینده‌پژوهی این دانش را صعب می‌سازد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین مهدی شریعتی تبار
عدم ابتلا، موجب عدم طرح مسائل محیط‌زیستی در فقه شده است
طرح مباحث فقهی و نیز تشکیل و تأسیس ابواب و قواعد فقهی و همچنین ارائه نظر و فتوا از طرف فقها در مسائل مختلف و میز پاسخگویی آنان به سؤالات و استفتائات مردم، همه‌وهمه منوط به میزان ارتباط و تعلق موضوع با فعل انسان بوده است. چنانچه موضوع و مسئله‌ای به هر دلیلی و از جمله به دلیل عدم ابتلا برای مردم مسئله نبوده و طبعاً در آن زمینه سؤال و استفتا نداشتند، طرح بحث و ارائه فتوا و نظریه‌پردازی فقهی را از سوی فقها به دنبال نداشته است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین کاظم حقانی فضل
محیط‌زیست فقه و جای خالی «فقه محیط‌زیست»!
در میان ابواب نوپدید فقهی که تحت عناوینی همچون فقه معاصر، فقه نظام یا … از آنها یاد می‌شود، برخی مانند فقه اقتصاد و سیاست، سابقه بیشتری داشته و دارای پیشینه پژوهشی مناسبی هستند و برخی مانند فقه محیط‌زیست، هنوز به‌مانند طفلی نوپا زیست می‌کنند. در این میان، حجت‌الاسلام‌والمسلمین کاظم حقانی فضل، مدیر دانشنامه فقه معاصر معتقد است آنچه باعث نوپایی فقه محیط‌زیست شده است، محیط زیستی است که دانش فقه در آن زندگی می‌کند.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین مهدی شریعتی تبار
عدم ابتلا، موجب عدم طرح مسائل محیط‌زیستی در فقه شده است
طرح مباحث فقهی و نیز تشکیل و تأسیس ابواب و قواعد فقهی و همچنین ارائه نظر و فتوا از طرف فقها در مسائل مختلف و میز پاسخگویی آنان به سؤالات و استفتائات مردم، همه‌وهمه منوط به میزان ارتباط و تعلق موضوع با فعل انسان بوده است. چنانچه موضوع و مسئله‌ای به هر دلیلی و از جمله به دلیل عدم ابتلا برای مردم مسئله نبوده و طبعاً در آن زمینه سؤال و استفتا نداشتند، طرح بحث و ارائه فتوا و نظریه‌پردازی فقهی را از سوی فقها به دنبال نداشته است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین کاظم حقانی فضل
محیط‌زیست فقه و جای خالی «فقه محیط‌زیست»!
در میان ابواب نوپدید فقهی که تحت عناوینی همچون فقه معاصر، فقه نظام یا … از آنها یاد می‌شود، برخی مانند فقه اقتصاد و سیاست، سابقه بیشتری داشته و دارای پیشینه پژوهشی مناسبی هستند و برخی مانند فقه محیط‌زیست، هنوز به‌مانند طفلی نوپا زیست می‌کنند. در این میان، حجت‌الاسلام‌والمسلمین کاظم حقانی فضل، مدیر دانشنامه فقه معاصر معتقد است آنچه باعث نوپایی فقه محیط‌زیست شده است، محیط زیستی است که دانش فقه در آن زندگی می‌کند.
استاد دکتر علی رضایی بیرجندی
تصور عدم توجه فقها به منابع طبیعی، نادرست است
گاهی اشخاصی که در یک منطقه زندگی می‌کنند باید از درختان جنگلی و مراتع استفاده کنند. باید شرایط فقر و گرسنگی را هم ملاحظه کرد. باید ببینیم آیا انسان مهم‌تر است یا درخت؟ بی‌شک، بدون درخت، انسان نیست اما درخت بدون انسان هم چه فایده‌ای دارد؟ باید همه شرایط را در نظر گرفت. اگر شرایط سختی برای انسان‌ها نباشد و انسان‌ها می‌توانند استفاده متعارف و معقولی از منابع تجدیدپذیر داشته باشند و از منابع تجدیدناپذیر هم به‌گونه‌ای استفاده کنند که ثروتی برای دوره‌های بعدی باشد، در این صورت، استفاده مناسب است. لذا فقها فرموده‌اند و از روایت‌های مختلف هم استفاده‌شده که درختان و منابع طبیعی حقوقی دارند، مثل‌اینکه قطع درختان بدون هیچ دلیلی، جایز نیست.
استــاد محمد باستانی
اکتفا به بدیهیات عقلایی در مفاهیم محیط‌زیست اسلامی، منجر به احساس بی‌نیازی از دین می‌شود
گاهی در نوشته‌های مربوط به مسائلی مثل محیط‌زیست – که ذهنیت عقلاً در آن شکل‌گرفته است – مبلغین دینی و مذهبی آموزه‌هایی را از متون دینی استخراج و برای مردم بازگو می‌کنند که از بدیهیات دریافت‌های مخاطب است؛ از همان دست گزاره‌هایی که به ارزش‌های کلی و اصیل اشاره دارند. در بلاغ و معرفی دین نمی‌توان به چنین گزاره‌هایی اکتفا کرد. بلاغ دین به این است که طبقه‌بندی این ارزش‌ها و أحیانا تعریف و تطبیق خاص دین از این ارزش‌ها را عرضه کنیم. اکتفا به بدیهیات در معرفی دین، آرام‌آرام این حس را در مخاطب ایجاد می‌کند که برای هدایت، نیازی به دین ندارد!
حجت‌الاسلام‌والمسلمین اکبر خادم‌الذاکرین
در روایات، به حق «حیات» و «کرامت» حیوانات تصریح شده است
شیخ طوسی در نهایه می‌نویسد: «اگر می‌خواهید سر حیوان را ببرید در جایی ذبح کنید که حیوان دیگری به این صحنه نگاه نکند». ازاینجا معلوم می‌شود حیوان در حد خودش، فهم و شعور دارد و از صحنه ذبح حیوان دیگر آزار می‌بیند. حق دیگر حیوان حق تولیدمثل است. حق‌دوستی دارد. حق میهمانی دارد. اگر یک حیوان را در خانه خود آوردید حق مهمان را باید رعایت کرد.
استاد محمد محمدی قائینی
ذبح حیوانات، نوعی تکامل در زنجیره زندگی طبیعی است
این سخن که ذبح حیوانات موجب محرومیت حیوانات از حق حیات و باعث قساوت قلب می‌شود، با سنت الهی و قانون خلقت سازگار نیست؛ زیرا هر حیوانی، غذای نوع بالاتر از خود است؛ همان‌طور که گیاهان برای تغذیه حیوانات آفریده شده و حیوانات نیز برای تغذیه و امور ضروری انسان آفریده شده‌اند. علاوه بر اینکه استفاده‌نکردن انسان از گوشت حیوانات باعث نجات آنها از مرگ نیست. حیوانات اگر یکدیگر را شکار نکنند، فاسد شده و می‌میرند و بیشتر از ذبح رنج خواهند برد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید علی حسینی نیشابوری
کاشتن درخت واجب کفایی و قطع آن، حرام است
مرحوم علامه طباطبایی می‌فرماید اگرچه بین حرث و نسل با حرف «واو» عطف شده است؛ ولی حرث اول آمده است. این دولت‌های فاسد، این‌گونه عمل می‌کنند که اول نسل گیاهان را از بین می‌برند و بعد خودبه‌خود نسل حیوانات هم از بین می‌رود؛ چون حیوانات وابسته به گیاهان است و بعد هم نسل انسان خودبه‌خود از بین می‌رود؛ زیرا انسان هم به گیاهان و هم به حیوانات وابسته است. بعد قرآن می‌فرماید خدای متعال فساد را دوست ندارد. این عدم دوست داشتن فساد یعنی فساد حرام است.
تقـــــی متقــــی
درختان، نه ملک نسل حاضر هستند نه ملک نسل آینده!
متأسفانه فقه ما در دوره‌های متوالی، فقه فردی بوده و مکلّفین مسائل و مشکلات شخصی مرتبط به خود را از مراجع معظم تقلید استفتا می‌کرده‌اند. فقط در دورة اخیر و پس از برقراری جمهوری اسلامی، فقه ما به سمت «فقه جمعی» یا «فقه حکومتی» حرکت کرده و مسائل مبتلابه کشوری یا جهانی (مثل معضل تخریب و آلودگی محیط‌زیست یا تخریب لایه اُزُن که برای جمعیت جهان زیانمند است) مطرح شده است.
استاد دکتر علی رضایی بیرجندی
تصور عدم توجه فقها به منابع طبیعی، نادرست است
گاهی اشخاصی که در یک منطقه زندگی می‌کنند باید از درختان جنگلی و مراتع استفاده کنند. باید شرایط فقر و گرسنگی را هم ملاحظه کرد. باید ببینیم آیا انسان مهم‌تر است یا درخت؟ بی‌شک، بدون درخت، انسان نیست اما درخت بدون انسان هم چه فایده‌ای دارد؟ باید همه شرایط را در نظر گرفت. اگر شرایط سختی برای انسان‌ها نباشد و انسان‌ها می‌توانند استفاده متعارف و معقولی از منابع تجدیدپذیر داشته باشند و از منابع تجدیدناپذیر هم به‌گونه‌ای استفاده کنند که ثروتی برای دوره‌های بعدی باشد، در این صورت، استفاده مناسب است. لذا فقها فرموده‌اند و از روایت‌های مختلف هم استفاده‌شده که درختان و منابع طبیعی حقوقی دارند، مثل‌اینکه قطع درختان بدون هیچ دلیلی، جایز نیست.
استــاد محمد باستانی
اکتفا به بدیهیات عقلایی در مفاهیم محیط‌زیست اسلامی، منجر به احساس بی‌نیازی از دین می‌شود
گاهی در نوشته‌های مربوط به مسائلی مثل محیط‌زیست – که ذهنیت عقلاً در آن شکل‌گرفته است – مبلغین دینی و مذهبی آموزه‌هایی را از متون دینی استخراج و برای مردم بازگو می‌کنند که از بدیهیات دریافت‌های مخاطب است؛ از همان دست گزاره‌هایی که به ارزش‌های کلی و اصیل اشاره دارند. در بلاغ و معرفی دین نمی‌توان به چنین گزاره‌هایی اکتفا کرد. بلاغ دین به این است که طبقه‌بندی این ارزش‌ها و أحیانا تعریف و تطبیق خاص دین از این ارزش‌ها را عرضه کنیم. اکتفا به بدیهیات در معرفی دین، آرام‌آرام این حس را در مخاطب ایجاد می‌کند که برای هدایت، نیازی به دین ندارد!
حجت‌الاسلام‌والمسلمین اکبر خادم‌الذاکرین
در روایات، به حق «حیات» و «کرامت» حیوانات تصریح شده است
شیخ طوسی در نهایه می‌نویسد: «اگر می‌خواهید سر حیوان را ببرید در جایی ذبح کنید که حیوان دیگری به این صحنه نگاه نکند». ازاینجا معلوم می‌شود حیوان در حد خودش، فهم و شعور دارد و از صحنه ذبح حیوان دیگر آزار می‌بیند. حق دیگر حیوان حق تولیدمثل است. حق‌دوستی دارد. حق میهمانی دارد. اگر یک حیوان را در خانه خود آوردید حق مهمان را باید رعایت کرد.
استاد محمد محمدی قائینی
ذبح حیوانات، نوعی تکامل در زنجیره زندگی طبیعی است
این سخن که ذبح حیوانات موجب محرومیت حیوانات از حق حیات و باعث قساوت قلب می‌شود، با سنت الهی و قانون خلقت سازگار نیست؛ زیرا هر حیوانی، غذای نوع بالاتر از خود است؛ همان‌طور که گیاهان برای تغذیه حیوانات آفریده شده و حیوانات نیز برای تغذیه و امور ضروری انسان آفریده شده‌اند. علاوه بر اینکه استفاده‌نکردن انسان از گوشت حیوانات باعث نجات آنها از مرگ نیست. حیوانات اگر یکدیگر را شکار نکنند، فاسد شده و می‌میرند و بیشتر از ذبح رنج خواهند برد.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید علی حسینی نیشابوری
کاشتن درخت واجب کفایی و قطع آن، حرام است
مرحوم علامه طباطبایی می‌فرماید اگرچه بین حرث و نسل با حرف «واو» عطف شده است؛ ولی حرث اول آمده است. این دولت‌های فاسد، این‌گونه عمل می‌کنند که اول نسل گیاهان را از بین می‌برند و بعد خودبه‌خود نسل حیوانات هم از بین می‌رود؛ چون حیوانات وابسته به گیاهان است و بعد هم نسل انسان خودبه‌خود از بین می‌رود؛ زیرا انسان هم به گیاهان و هم به حیوانات وابسته است. بعد قرآن می‌فرماید خدای متعال فساد را دوست ندارد. این عدم دوست داشتن فساد یعنی فساد حرام است.
تقـــــی متقــــی
درختان، نه ملک نسل حاضر هستند نه ملک نسل آینده!
متأسفانه فقه ما در دوره‌های متوالی، فقه فردی بوده و مکلّفین مسائل و مشکلات شخصی مرتبط به خود را از مراجع معظم تقلید استفتا می‌کرده‌اند. فقط در دورة اخیر و پس از برقراری جمهوری اسلامی، فقه ما به سمت «فقه جمعی» یا «فقه حکومتی» حرکت کرده و مسائل مبتلابه کشوری یا جهانی (مثل معضل تخریب و آلودگی محیط‌زیست یا تخریب لایه اُزُن که برای جمعیت جهان زیانمند است) مطرح شده است.
آیت‌الله احمد مبلغی
ساختار فقه محیط‌زیست
فقه محیط‌زیست و منابع طبیعی، از ابواب فقهی نوپای فقه معاصر است. نگاشته‌های فقهی استدلالی در این باب فقهی، اگرچه به تعداد محدودی وجود دارد؛ اما دو سالی است که درس خارج فقه محیط‌زیست به همت استاد احمد مبلغی در شهر قم برگزار می‌شود. رئیس شورای دین‌پژوهان کشور که سابقه فراوانی در آغاز مسیرهای طی نشده در فقه و دانش‌های وابسته به آن دارد، این بار نیز با آغاز تدریس درس خارج فقه محیط‌زیست، گام دیگری برای توسعه و تعمیق فقه‌های نوپدید برداشت.
فقه محیط‌زیست؛ چیستی، ابعاد و ساختار
دانش‌هابا مواجهه با محیط‌زیست، سرویس‌ها، خدمات و نگاه‌هایی به بخش‌های محیط‌زیست دارند که این بخش‌ها را نه با مهندسی محیط‌زیست و نه با تحدید و تبیین ـ که در علم البیئه موجود است ـ نمی‌توان به دست آورد، لذا گفته شده که بزرگ‌ترین قضایای محیط‌زیست، از شدید‌ترین نیازهای مطالعات بین‌رشته‌ای است، چون همه دانش‌هاباید تلاش کنند تا ابعاد آن را محل بررسی قرار دهند، لذا در سیاست‌گذاری، پروتکل‌ها، ارتباطات، قانون‌گذاری و…، به دانش‌های متعددی نیاز داریم که این دانش‌هاباید به‌موقع، محل توجه قرار گیرند.
آیت‌الله احمد مبلغی
ساختار فقه محیط‌زیست
فقه محیط‌زیست و منابع طبیعی، از ابواب فقهی نوپای فقه معاصر است. نگاشته‌های فقهی استدلالی در این باب فقهی، اگرچه به تعداد محدودی وجود دارد؛ اما دو سالی است که درس خارج فقه محیط‌زیست به همت استاد احمد مبلغی در شهر قم برگزار می‌شود. رئیس شورای دین‌پژوهان کشور که سابقه فراوانی در آغاز مسیرهای طی نشده در فقه و دانش‌های وابسته به آن دارد، این بار نیز با آغاز تدریس درس خارج فقه محیط‌زیست، گام دیگری برای توسعه و تعمیق فقه‌های نوپدید برداشت.
فقه محیط‌زیست؛ چیستی، ابعاد و ساختار
دانش‌هابا مواجهه با محیط‌زیست، سرویس‌ها، خدمات و نگاه‌هایی به بخش‌های محیط‌زیست دارند که این بخش‌ها را نه با مهندسی محیط‌زیست و نه با تحدید و تبیین ـ که در علم البیئه موجود است ـ نمی‌توان به دست آورد، لذا گفته شده که بزرگ‌ترین قضایای محیط‌زیست، از شدید‌ترین نیازهای مطالعات بین‌رشته‌ای است، چون همه دانش‌هاباید تلاش کنند تا ابعاد آن را محل بررسی قرار دهند، لذا در سیاست‌گذاری، پروتکل‌ها، ارتباطات، قانون‌گذاری و…، به دانش‌های متعددی نیاز داریم که این دانش‌هاباید به‌موقع، محل توجه قرار گیرند.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید حمید علوی
دین جز کلیاتی در مورد محیط‌زیست، چیز دیگری را بیان نکرده است
بنده معتقدم در زمانه فعلی که کنوانسیون‌های جهانی برای حفاظت از محیط‌زیست داریم و کشورها بر اساس قانون اداره می‌شود و از طرفی بسیاری از مسائل مرتبط با محیط‌زیست عقلی و عقلایی است و اگر در شرع هم نکته‌ای بیان شده عمدتاً ناظر به همان احکام عقلی و عقلایی است، نباید انتظار آورده زیادی از فقه محیط‌زیست داشت.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید حمید علوی
دین جز کلیاتی در مورد محیط‌زیست، چیز دیگری را بیان نکرده است
بنده معتقدم در زمانه فعلی که کنوانسیون‌های جهانی برای حفاظت از محیط‌زیست داریم و کشورها بر اساس قانون اداره می‌شود و از طرفی بسیاری از مسائل مرتبط با محیط‌زیست عقلی و عقلایی است و اگر در شرع هم نکته‌ای بیان شده عمدتاً ناظر به همان احکام عقلی و عقلایی است، نباید انتظار آورده زیادی از فقه محیط‌زیست داشت.
حجت‌الاسلام دکتر مسعود راعی
حج، کارگاه عملی صیانت از محیط‌زیست است!
در سال ۲۰۰۵ یک کنفرانس در کشور مراکش برگزار شد و یک مقاله از یکی از اساتید آمریکایی ارائه گردید. موضوع مقاله جایگاه امانت در رویکرد امانت محور در محیط‌زیست و بلکه همه اشیا مثل حقوق بشر و… بود. او بیان می‌کند بهترین راهکاری که برای حفاظت محیط‌زیست وجود دارد بحثی است که فقهای مسلمان و خصوصاً فقهای شیعه در کتاب الامانه مطرح کرده‌اند که رویکرد کلان این دیدگاه، در همه مسائل جاری و ساری است.
استاد معظم علی فاضلی هیدجی
باید تا حد مقدور، مباحث کیفی فقه را به کمی تبدیل کنیم
ما یک سری نمونه‌های جزئی داریم که فقها امور کیفی را به امور کمی تبدیل کرده‌اند. مثلاً در بحث مسافرت، دائم‌السفر بودن یک بحث کیفی است؛ اما برخی از فقها به بحث کمی تبدیل کرده‌اند. مثلاً اگر سه روز در هفته مسافر باشد، دائم‌السفر است و … . یا مثلاً در بحث الکل اگر از یک درصد خاصی بالاتر رود مسکر و حرام خواهد بود. در بحث محیط‌زیست هم همین‌طور است که تا زمانی که استانداردهای فقه به ما اجازه می‌دهد، باید بحث‌های کیفی به کمی تبدیل شود
حجت‌الاسلام دکتر مسعود راعی
حج، کارگاه عملی صیانت از محیط‌زیست است!
در سال ۲۰۰۵ یک کنفرانس در کشور مراکش برگزار شد و یک مقاله از یکی از اساتید آمریکایی ارائه گردید. موضوع مقاله جایگاه امانت در رویکرد امانت محور در محیط‌زیست و بلکه همه اشیا مثل حقوق بشر و… بود. او بیان می‌کند بهترین راهکاری که برای حفاظت محیط‌زیست وجود دارد بحثی است که فقهای مسلمان و خصوصاً فقهای شیعه در کتاب الامانه مطرح کرده‌اند که رویکرد کلان این دیدگاه، در همه مسائل جاری و ساری است.
استاد معظم علی فاضلی هیدجی
باید تا حد مقدور، مباحث کیفی فقه را به کمی تبدیل کنیم
ما یک سری نمونه‌های جزئی داریم که فقها امور کیفی را به امور کمی تبدیل کرده‌اند. مثلاً در بحث مسافرت، دائم‌السفر بودن یک بحث کیفی است؛ اما برخی از فقها به بحث کمی تبدیل کرده‌اند. مثلاً اگر سه روز در هفته مسافر باشد، دائم‌السفر است و … . یا مثلاً در بحث الکل اگر از یک درصد خاصی بالاتر رود مسکر و حرام خواهد بود. در بحث محیط‌زیست هم همین‌طور است که تا زمانی که استانداردهای فقه به ما اجازه می‌دهد، باید بحث‌های کیفی به کمی تبدیل شود
حجت‌الاسلام دکتر عزیزالله فهیمی
نیمی از تظاهرات و گردهمایی‌های دنیا، به‌خاطر محیط‌زیست است!
از سال ۱۹۴۸ میلادی، بعد از پایان جنگ جهانی دوم، توجه‌ها به مسئله محیط‌زیست جلب شد و کنوانسیون‌های متعددی در دنیا برای این مسئله تدوین شد و شکل گرفت و تقریباً نیمی از تظاهرات و گردهمایی‌های دنیا مربوط به بحث از محیط‌زیست و حفاظت از آن است و کنوانسیون‌های مهمی مثل کنوانسیون لندن در سال ۱۹۵۴ تا کنوانسیون مسئول پرداخت غرامت در قبال خسارت‌های ناشی از حمل مواد خطرناک در سال ۱۹۹۶ و همچنین کنوانسیون معروف استکهلم، کنوانسیون‌های مهمی بودند که سران صد کشور در آنها شرکت کرده‌اند تا برای این مطلب فکری بکنند.
حجت‌الاسلام دکتر عزیزالله فهیمی
نیمی از تظاهرات و گردهمایی‌های دنیا، به‌خاطر محیط‌زیست است!
از سال ۱۹۴۸ میلادی، بعد از پایان جنگ جهانی دوم، توجه‌ها به مسئله محیط‌زیست جلب شد و کنوانسیون‌های متعددی در دنیا برای این مسئله تدوین شد و شکل گرفت و تقریباً نیمی از تظاهرات و گردهمایی‌های دنیا مربوط به بحث از محیط‌زیست و حفاظت از آن است و کنوانسیون‌های مهمی مثل کنوانسیون لندن در سال ۱۹۵۴ تا کنوانسیون مسئول پرداخت غرامت در قبال خسارت‌های ناشی از حمل مواد خطرناک در سال ۱۹۹۶ و همچنین کنوانسیون معروف استکهلم، کنوانسیون‌های مهمی بودند که سران صد کشور در آنها شرکت کرده‌اند تا برای این مطلب فکری بکنند.
